Актуальные научные исследования в современном мире iscience. In. Ua

«MODERN SCIENTIFIC CHALLENGES AND TRENDS» 
SCIENCECENTRUM.PL 
ISSUE 5(39) PART 1 
ISBN 978-83-949403-3-1 
 
18
марқұм қояр да қоймай жүріп «НҰРА», «АТАСУ» мәдениеттері деген ұғымды қазақ 
тарихына енгізді, бірақ «андроновтың» көзін жоюға күші жетпеді. Ендеше осы күні әр 
нәрсені өз атауымен атаған жөн. Бұл – қазақ қарияларының 4 мың жыл бойы жадында 
жазылып, өшпей келген ауызша құжаты. 
Жаңаарқа жеріндегі мық мәдениетінің айтулы ескерткіштерінің бірі – Айшырақ 
комплексі (Қаражалдан оңтүстік шығысқа қарай 95 шақырым). Бетпақ далаға шығатын 
жолдың бойында жүздеген қорған бір-бірімен иін тіресіп, сыймай тұр. Кейбір қоршаудың 
ішінде 7-8 тас жәшік кездеседі. Кейбір бейіттер қорған тәрізді, үстінен диаметрі 10-15 метр, 
биіктігі 0,5-1 метрге дейін тас үйілген. Қорғандарда мал сүйегі ересен көп. Құрбандыққа 
сойылған малдың жартысына дейін жәшік ішіне тастағаны көрініп тұр. Сонымен қатар 
қоршаудың айналасында да таспен бастырылған қыш-құмыралар кездеседі. Жерленген 
адамның соныңда қалған туыс-туғандары кейіннен еске алған уақытта қойылған асқа 
ұқсайды [3]. 
Осы маңда Айшырақтан басқа да қорымдар бар. Оның ішінде Дарат, Саңғыру, 
Мыржық, Ақсай, Телжан, Қосағал, Үйтас сияқты көзге ерекше түсетін мық ескерткіштері 
баршылық. Осылардың арасында, әсіресе, Үйтас қорымының жөні бөлек. Бұлардың бәрі 
де қола дәуірінің рулық қорымдары болса керек. Әлкең атамыз өз жазбаларында осылай 
дейді. 
Осы ғылыми жобаны жазу барысында біз бірталай қиындықтарға тап болдық. Ең 
алдымен, бізге Жаңаарқа жайлы, әсіресе, сондағы болған қола дәуірі жайлы 
мағлұматтарды табу біраз қиындық тудырды. Ғаламтор желісінде де мағлұматтар жоқтың 
қасы. Сол себепті осы ғылыми жобаны жазу барысында алдымызға шежірелі өлкеміз 
Жаңаарқаны келер ұрпаққа таныстыру, насихаттау деген мақсат қойдық. Болашақ ұрпақ 
өз елінің, жерінің тарихын біліп, мақтан ету қажет. Жаңаарқа өңіріндегі қола дәуірі жайлы 
ғылыми ізденістер жалғасын табады деген ойдамын.