Aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati

Ishni  bajarish  tartibi
1.  Mеtall  va  qotishmalar  namunalari  tashqi  ko‘rinishi  bilan  tanishib 
chiqing.
2.  Har bir namunaning rangini aniqlang.
3.  Mazkur  namunaning  qora  yoki  rangli  mеtall  turiga  mansubligini 
ayting.
4. Har
  bir  namunadagi  mеtall  yoki  qotishma  nomini  aniqlang.

---

32
Detallarni  payvandlash  yordamida  biriktirish
Metall buyumlarni yuqori harorat hisobiga bir-biriga ulash 
payvandlash  deb ataladi.
Qizdirish usuliga qarab payvandlash gazli yoki elektrpay-
vandlash deyiladi.
Gazli payvandlash qalinligi uncha katta bo‘lmagan metall 
jismlarni ulash uchun ishlatiladi. Bunda issiqlik manbayi, yo-
nuvchi gazning (atsetilen, propan, vodorod va boshqa) kis-
lorodda yonishi hisobidan paydo bo‘ladi. Ko‘pincha atsetilen 
bilan texnik kislorod qo‘shilmasi ishla 
tiladi.
26-rasmda gaz bilan payvandlash uchun kerak bo‘lgan usku-
nalar tasvirlangan. Oq rangli ballonda atsetilen bo‘ladi. Atseti-
len vintel va reduktor orqali chiqadi. Kislorod ko‘k rangdagi 
ballondan reduktor orqali chiqadi. Ikkala gaz shlanglar orqali 
qizdirgichda qo‘shiladi. Atse tilen va kislorodning ma’lum nis-
batida yonish harorati 3150°C ga ko‘tariladi.
Gaz bilan payvandlanayotgan 
paytda payvand tizimi uchun me-
tall sim ishlatiladi. Payvandla-
nayotgan metall va ishlatiladi 
gan 
simning kimyoviy tarkibi bir-biri-
ga yaqin bo‘lishi kerak.
Maxsus qizdirgich va gaz bilan 
payvandlash uskunasi yordamida 
kesish ham mumkin. Kesish me-
tallni 1000–1180°C haroratgacha 
qizdirishdan boshlanadi. Keyin 
kislorodning qirquvchi oqimi qi-
zigan metall bilan reaksiyaga ki-
rishadi, natijada issiqlik ajralib 
chiqadi va metallning pastki qat-
lamlarini qizdiradi.
26-rasm. Gaz bilan payvand-
lash uchun uskunalar: 
1 – qizdirgich; 2 – shlang 
lar; 
3  –  rеduktor;  4  –  kislorodli 
ballon;  5  –  atsеtilеnli  ballon.
1
2
3
4
5

---

33
27-rasm.  Elеktrpayvand 
uchun uskunalar: 1
 
–
 
himoya 
niqobi;
 
2
 
–
 
elеktrod;  3
 
–
 
buyum; 
4
 
–
 
payvand apparati;
 
5
 
–
 
simlar.
1
2
3
4
5
Gaz bilan payvandlash uskuna-
sida ishlash nihoyatda ehtiyotkor-
lik, tajriba va maxsus tayyorgar-
lik talab qiladi.
Elektrpayvandning ikkita turi 
mavjud: yoyli va kontaktli. 
 
Elektr yoyli payvandda asosiy 
bo‘lgan uskuna payvandlash ap-
parati hisoblanadi. Simlarning biri 
ishlanadigan detalga, ikkinchisi 
elektrodga ulanadi. Elektordlar 
po‘lat elektrodli simlardan tay-
yorlanadi. Payvand sifati yuqori 
bo‘lishi uchun elektrodlar maxsus 
o‘rama bilan qoplanadi va u metallni oksidlanishdan saqlaydi.
Qo‘l bilan ishlatiladigan elektr yoy payvandlash jarayoni 
quyidagicha (27-rasm). Avval ulanadigan detallarning qalinli-
giga qarab tok kuchi to‘g‘rilanib olinadi. Keyin detal va elek-
trod qisqa tutashtiriladi, natijada kontakt bo‘lgan joyda ha-
rorat keskin ko‘tariladi. Bundan keyin elektrod detaldan 3–5 
mm uzoqlikka olinadi va elektr yoy paydo bo‘ladi. Keyin 
elektrod asta yurg‘iziladi va erigan metall ulanadigan joyga 
oqizib tushiriladi.