меҳнат) англатган
1
. П.Самуэльсон ва У.
Нордхауз фикрича “капитал – иқтисодиёт
томонидан бошқа товарларни ишлаб
чиқариш учун яратилган узоқ муддатли
фойдаланиш неъматларидан иборат”
2
.
“Замонавий иқтисодий луғатда” капи
-
тал кенг маънода даромад олиб келади
-
ган барча нарса ёки товар ва хизматлар
-
ни ишлаб чиқариш учун одамлар томони
-
дан яратилган ресурслар деб таърифлан
-
са, тор маънода ишлаб чиқариш воситаси
сифатида ишга тикилган даромад мабаи
-
дир дейилади.
3
Неоклассиклар капитал қўйилмалар
деганда жорий истеъмолдан воз кечиш ва
келажакда маълум бир даромад олишни
таъминлайдиган ҳар қандай ҳаражатларни
тушунишган.
Кенгайтирилган концепция тарафдори
бўган Америкалик иқтисодчи Дж. Кендрик
капитал деганда, маълум бир вақт мо
-
байнида маҳсулот ва даромад, (даромад
-
нинг нобозор шаклларини ҳисобга олган
ҳолда) яратиш қобилиятини тушунади
4
.
Бу таъриф асосида миллий бойликнинг
тўпланадиган, ишлаб чиқаришдаги фой
-
даланиладиган ва даромад таъмиллайди
-
ган барча унсурларига капитал сифатида
қаралади
5
.
ХХ
аср
бошларида
Америкалик
иқтисодчи И. Фишер турли мактаб
ютуқларини бирлаштириб “капитал деб,
маълум бир вақт мобайнида даромад
-
лар оқимини таъминлайдиган қар қандай
нарсани тушуниш керак дейди ва ҳар
қандай даромад қандайдир капитал тури
-
нинг маҳсулоти сифатида юзага чиқади”.
6
Кўриб чиқилган таърифлардан хуло
-
са қилиб, узоқ муддат давомида самара
-
ли фойдаланиш мумкин бўлган даромад
таъминлайдиган тўпланиш (жамғарилиш)
1 А. Смит. Исследование о природе и причинах
богатство народов // Антология экономической
классики. М, 1993,Т.1.с.382., Д. Риккардо начало
политической экономии и налогового обложение.
Т.1.М., 1993.с.417.
2 Самуэльсон П., Нордхауз У.
экономика.М.,1997.с.784.
3 Райсберг Б.А. , лазовекий Л.Ш. , Стародувце
-
ва Е. В. Современный экономический словарь М.,
1997.с.141.
4 Кендрик Дж. Совокупный капитал США и его
формирование . М. Прогресс. 1978.с.8
5 Schultz T Investment in Human capital //
Economic Growth - an American problem.
Englewood Cliffs. 1964.p.58
6 Fisher T. The nature of capital and Income L.1927
ҳусусиятига эга ҳар қандай неъмат захи
-
раси капитал сифатида қаралиши мумкин,
десак бўлади. Бундан келиб чиқиб, инсон
-
нинг қобилиятлари, билими, малакаси ка
-
питалнинг махсус шакли сифатида қабул
қилиниши мумкин.
Ишчининг ишлаб чиқариш хусусиятла
-
рининг махсус капитал шакли сифатида
қаралишига сабаб шуки, бу каби хусусият
-
ларни шакллантириш ва ривожлантириш
учун маълум бир вақт ва моддий хара
-
жатлар талаб қилинади, шунингдек бошқа
моддий (жисмоний) капитал сингари ўз
эгасига юқори моддий манфаат (даро
-
мад) таъминлайди. Сўнгги ўн йилликлар
-
га келиб капитал фақатгина моддий (жис
-
моний) активлардан иборат деган фикр ўз
кучини йўқотди. Энди келажакда даромад
оқимини таъминлай оладиган ҳар қандай
актив у моддийми ёки инсоний капитал
-
дир деган фикрга келинди.
Ишлаб чиқариш жараёни давоми
-
да инсон капитали моддий капитал би
-
лан доимо ўзаро муносабатда бўлади.
Юқоридагиларни таҳлил қилган ҳолда,
инсон капитали ва моддий капитал бир
қатор ўхшашликларга эга эканлигини
кўришимиз мумкин. Уларни қуйидагича
ажратишимиз мумкин:
• иккаласи ҳам такрор ишлаб
чиқаришнинг асосий омиллари сифатида
юзага чиқиб, бозор иқтисодиёти шарои
-
тида даромад таъминлайди;
• ялпи ишлаб чиқариш капитали тар
-
кибида ўзаро муносабатга киришади;
• иккала турдаги капиталнинг шак
-
лланишига маълум бир харажатлар талаб
қилинади ва жорий истеъмол зарарига
катта миқдордаги вақт ва маблағнинг иш
-
латилиши рўй беради;
• иккала капитал турига қўйилмалар
узоқ муддатли самара таъминлайди;
• у ёки бу капитал тўпланиши ва
заҳира сифатида юзага чиқиши мумкин;
• ҳар иккаласи пулли қийматга эга,
улардан фойдаланиш натижаси эса нату
-
рал ёки пулли шаклда ифодаланиши мум
-
кин;
• иккала турдаги капитал жисмоний
ва маънавий эскириш хусусиятига эга.
Инсон капитали концепцияси тараф
-
дорлари фикрича, бир томондан ин
-
сон ресурслари табиат ресурсларига
ўхшатилса, иккинчи томондан моддий ка
-
питалга ўхшатилади. Инсоннинг ўзи таби
-
ий ресурсларга ўхшайди, ҳеч қандай мо
-
55
Do'stlaringiz bilan baham: 
