тўнтариш содир этди. Инсон капита
-
ли назарияси шахсий даромадларнинг
тақсимланиш тизими, ёш бўйича даро
-
мад динамикаси, эркак ва аёл меҳнатига
тўловлардаги фарқ, миграция сабабла
-
ри ва бошқа кўпгина масалаларга ой
-
динлик киритишга имкон берди. Баъзи
иқтисодчилар инсон капиталини “ҳар бир
кишида мавжуд билим, қобилият ва мо
-
тивациялар захираси”
1
сифатида талқин
қилишади. Келажакдаги даромад манбаи
бўлаганлиги сабабли капитал сифатида
юзага чиқади. Фақатгина инсонга хос ва
унинг ажралмас қисми бўлганлиги сабаб
-
ли у инсоний капиталдир.
Инсон капитали назарияси жуда мур
-
раккаб ва кўп қиррали жараёнларни ёри
-
тишга бағишланган бўлганлиги сабабли,
унинг моҳиятини аниқлашда жуда кўп ён
-
дашувлар мавжуд. Уларни шартли равиш
-
да икки асосий гуруҳга ажратиш мумкин.
Биринчисига инсон капитали бу ишчи
-
нинг барча ишлаб чиқарувчанлик сифат
-
лари йиғиндисидир деган фикр хосдир.
Л. Туроу инсон капитали деганда “ин
-
дивиднинг товар ва хизматлар яратиш
қобилияти”, “унинг ишлаб чиқарувчанлик
қобилиятлари
ва
билимлари”
деб
аниқлайди.
У. Боуен инсон капитали инсонлар
-
га берилган ва маълум вақт мобайни
-
да товар ва хизматларни ишлаб чиқариш
мақсадида фойдаланилиши мумкун бўлган
билим, малака, мотивация ва энергиялар
йиғиндисидир дейди.
2
“Экономиксда” С. Фишер, Р. Дорнбуш,
К. Шмалензи инсон капитали “инсон
-
да ўз аксини топган даромад олиб келиш
ўлчовидир” деб таърифланади
3
.
Иккинчи гуруҳ инсон капиталининг
“инвестицион таърифларини” бирлашти
-
ради. М. Блауг “инвестицион” таъриф бе
-
ради: “инсон капитали бу инсонларнинг
ўзича қиймати эмас балки, олдинги ин
-
вестицияларнинг уларнинг малакаларига
келтирилган қийматидир”.
4
Ф. Махлуп бу ёндашувни қуйидагича
ифодалайди: “инсоннинг жисмоний ва
ақлий қобилиятини кўпайтирувчи инве
-
1 Обшество и экономика . 1993, № 9 – 10.с.4.
2 Bowen H. Investment in learning – San Francisco
1978. P.362
3 Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи К. Экономикс.
М.: Дело 1993. С.303
4 Blaug M. An Introduction to the Economics of
education.-L. 1970. P.19.
стициялар натижасида янада самародор
бўладиган мукаммал меҳнатдан номукам
-
мал меҳнатни ажратиш керак. Бундай му
-
каммаллашув инсон капиталини ташкил
этади.”
5
С. А. Дятлов инсон капитали деб, “жа
-
моат такрор ишлаб чиқаришнинг у ёки бу
соҳасида мақсадли фойдаланиладиган ва
меҳнат ва ишлаб чиқариш унумдорлиги
-
нинг ўз навбатида ушбу инсон дарома
-
дининг ошишига таъсир этувчи инвести
-
циялар натижасида шаклланган ва ин
-
сон томонидан тўпланган соғлиқ, мала
-
ка, қобилият ва мотивациялар заҳираси
тушунилади.”
6
С.А Курганский таърифнинг ифодала
-
нишини бироз ўзгартириб: “инсон капи
-
тали инсон томонидан тўпланган ва инве
-
стиция натижасида шаклланган қобилият
ва сифатлар ўлчовидир улардан мақсадли
фойдаланиш меҳнат самарадорлигининг
ва даромаднинг ошишига олиб келади”-
дейди.
7
Фикримизча
инсон
капитали
моҳиятинини яхшироқ тушуниш учун
унинг капитал атамаси билан ўзаро му
-
носабатда ўрганиш даркор. Иқтисодий
тадқиқот жараёнида тарихий ва мантиқий
ёндашувларни бирлаштириш тамойили
-
га асосланиб нафақат инсоннинг капитали
балки, умуман капиталнинг келиб чиқиши
ва моҳиятини ҳисобга олиш зарур. Инсон
капиталида умуман капиталга хос бўлган
хусусиятлар мавжуд бўлиши билан бир
-
га айнан фақатгина инсоний капиталнинг
ўзига хос бўлган специфик ҳусусиятлар
мавжудлигини англаш даркор.
Капитал бозор иқтисодиётининг фунда
-
ментал категорияларидан бўлиб, ёлланма
меҳнатдан фойдаланишга асосланади. Ка
-
питал жуда кенг қамровли тушунча бўлиб,
асосан моддий бойликлар, пул захираси,
ишлаб чиқаришниг моддий омили, инсон
-
нинг билим ва қобилиятлари тушунилади.
Классик иқтисодчилар капитални ишлаб
чиқариш воситаси деб қарашган, физио
-
кратлар учун эса капитал ер бўлган.
А.Смит, Д.Риккардо бўйича капи
-
тал барча ишлаб чиқариш воситалар
-
ни (тўпланган ва моддийлаштирилган
5 Machlup F. The Economics of Information and
Human Capital. –Princeton,- 1984. P.419.
6 Дятлов С.А. Основы теории человеческого ка
-
питала. СПб: изд-во УЭФ.1994.с.83.
7 Курганский С.А. Человеческий капитал: сущ
-
ность, структура, оценки. Иркутск.1999.с.97.
54
Do'stlaringiz bilan baham: 
