Akbar zamonov tarix fanidan olimpiadaga

Xudoyorxon saroyi 
 

---

Telegram kanal
:@tarixolimpiada
Xudoyorxon 
saroyi 
minglar 
sulolasiga 
mansub 
Qo‘qon 
xoni 
Xudoyorxon 
tomonidan 
bunyod 
etilgan.
Xudoyorxon (1831–1882) uch 
marta – 1845, 1862, 1865-yillarda taxtga chiqib (1845-1875-yillarda tanaffuslar 
bilan: 1845-1858; 1862-1863; 1865-1875), umumiy hisobda chorak asr 
hukmronlik qilgan. Sheralixonning o‘g‘li. Qaynotasi Musulmonqul tomonidan 
taxtga o‘tqazilgan. Ammo yosh bo‘lganligi tufayli amalda davlat ishlarini 
Musulmonqul boshqarib borgan. Eng muhim lavozimlar qipchoqlar qo‘liga 
o‘tadi va ular xohlaganicha beboshliklar qila boshlaganlar. Natijada ichki 
kurash kuchayib, 1853-yilda qipchoqlar qirg‘ini boshlangan. Buning oqibatida 
20 mingga yaqin qipchoqlar o‘ldirilgan, Musulmonqul esa Qo‘qonda dorga 
osilgan. Shu yildan Xudoyorxon davlatni mustaqil idora qila boshlagan. Ammo 
tajribasizligi tufayli ko‘p xatolarga yo‘l qo‘ygan. Bundan foydalangan akasi 
Mallabek taxt uchun kurashni boshlab yuborib, 1858-yilda o‘zini Qo‘qon xoni 
deb e’lon qilgan. Xudoyorxon Buxoroga qochishga majbur bo‘lgan. 1863-yilda 
Buxoro amiri Muzaffar yordamida Qo‘qon taxtiga qayta o‘tirgan. Ammo 
Musulmonqulning o‘g‘li mingboshi Alimqul xonzodalardan bo‘lmish yosh Said 
Sultonmurodni xon deb e`lon qiladi va Xudoyorxonni yana Buxoroga qochishga 
majbur etgan. Alimqul amir ul-umaro bo‘lib, amalda davlat ishlarini yakka o‘zi 
boshqarib borgan. Qo‘qon xonligidagi ichki kurashlardan foydalangan Rossiya 
imperiyasi xonlikka tegishli Turkiston, Chimkent (1864) va Toshkentni (1865) 
bosib olgan. 1865-yilda Qo‘qon taxtiga Xudoyqul (“Belboqchixon” degan 
laqabi ham mavjud) o‘tirgan. Ammo u 14 kundan so‘ng xazinani o‘zi bilan olib 
Qashqarga qochib ketgan. Bundan foydalangan Xudoyorxon yana taxtga 
chiqqan. 1875-yil iyul oyida Po‘latxon va unga ergashgan ukasi Sulton 
Murodbek, o‘g‘illari Nasriddin, Muhammad Aminbek, shuningdek, sobiq 
sarkardalari Iso avliyo, Abdurahmon oftobachilarning birlashgan qo‘shinlariga 
tob berolmay Xo‘jandga qochishga majbur bo‘ladi. Oradan bir necha kun 
o‘tgach, Turkiston general-gubernatori fon Kaufman chaqirig‘i bilan 
Toshkentga kelib, o‘sha yilning 12-avgustida: “Peterburgga, imperator huzuriga 
borasan”, deb aldab, Rossiya ichkarisiga jo‘natib yuboriladi. Imperatorning 
maxfiy topshirig‘i bilan Orenburg general-gubernatori Krijanovskiy tomonidan 
o‘sha shaharda majburiy ushlab qolinadi va ikki yildan ziyodroq xonaband 
holda saqlanadi. Nihoyat, u 1877-yil Turdiali ismli harbiy bilan til topishib, 
uning yordamida avval Afg‘oniston, so‘ng Eron hududi orqali haj niyatida 
Makkaga boradi. Haj ziyoratidan so‘ng Iroq, Hindiston va boshqa 
mamlakatlarda bo‘ladi. Qaytishda Afg‘onistonning Karrux manzilida 1882-yil 
dunyodan ko‘z yumadi.
Xudoyorxon saroyining qurilishi songgi o‘rta asrlarning oxirgi bosqichiga, 
Chor Rossiyasining O‘rta Osiyoni zabt etilishining birinchi va ikkinchi bosqichi 
davriga to‘g‘ri keladi. 

---