Академия наук республики узбекистан

:
 Ўзбекистон Миллий университети
 
Маъруза шаклидаги докторлик диссертацияси
ҳимояси
Физика
-
техника институти ва Самарқанд 
давлат университети ҳузуридаги 16.07.2013.FM/T.12.01 рақамли илмий кенгашнинг 2016
йил 
«_____»
____________ соат ______даги мажлисида бўлиб ўтади (Манзил: 100
084
, Тошкент
ш., 
Бодомзор йўли кўчаси, 2б
-
уй. Тел./Факс: (+99871) 
235-42-
91, e
-
mail:
[e-mail]
).
Маъруза шаклидаги докторлик диссертацияси
Физика
-
техника институти Ахборот
-
ресурс 
марказида ____
рақами
билан рўйхатга олинган (Манзил: 100084, Тошкент
ш., Бодомзор йўли 
кўчаси, 2б
-
уй. Тел.: [phone]
-30-
41).
Маъруза шаклидаги докторлик диссертацияси
билан 
АРМда танишиш мумкин
. 
Маъруза шаклидаги докторлик диссертацияси
2016 йил «_____»
___________ да тарқатилди.
(2016
йил _____________ даги ____ рақамли реестр баённомаси).
 
 
 
С.Л. Лутпуллаев 
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш раиси,
ф.
-
м.ф.д., профессор
А.В. Каримов 
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш котиби,
ф.
-
м.ф.д., профессор
И.Г. Атабаев 
Фан доктори илмий даражасини берувчи
илмий кенгаш
ҳузуридаги
илмий семинар раиси,
ф.
-
м.ф.д., профессор
4 

---

КИРИШ 
(
маъруза шаклидаги диссертация аннотацияси
)
 
Маъруза шаклидаги диссертация мавзусининг долзарблиги ва 
зарурати. 
Бугунги кунда электроника ва қуёш энергетикаси талабларини 
қондириш учун жаҳонда ишлаб чиқариладиган йиллик
300 минг тоннадан 
ортиқ поликристалл кремнийнинг аксарият қисми кремнийнинг
хлорли
бирикмаларидан
водородни
тиклаш усули ёрдамида
олинади. Мавжуд 
хлорсиланли технологияларнинг
юқори энергия
талаблилиги, атроф муҳитга 
салбий таъсири сақланиб қолиниши туфайли поликремний ишлаб 
чиқаришнинг тежамкор ва экологик хавфсиз технологияларини
ишлаб чиқиш
ва саноатда жорий қилиш муҳим
аҳамият касб этади.
 
Жаҳонда кейинги беш йил давомида поликристалл кремнийга бўлган 
талаб икки ҳисса ошиши
1
кутилаётган бир пайтда хлорсиланли 
технологиялар ўрнига энергия сарфини кескин камайтириш имконини 
берувчи моносиланли технологияларни жорий қилиш алоҳида аҳамият касб 
этиб бормоқда.
Лекин ҳозирги кунда таклиф қилинаётган моносиланли 
технологиялар ҳам хлорли жарёнларга асосланганлиги
туфайли уларга хос 
экология ва улкан капитал харажатлар муаммолари ечимсиз қолмоқда
.
Бу 
муаммонинг
ечими моносилан орқали кремний олиш жараёнида кечадиган 
гетроген катализ реакциялар шарт
-
шароитлари ва механизмларини комплекс 
тадқиқ қилиш, металлургик кремний ва спиртларнинг бевосита реакцияси ва 
алкоксисиланлар диспропорцияси жараёнлари, уларда қўлланиладиган 
катализаторларнинг таъсир механизмлари, ҳамда уларни фаоллаштириш 
шароитларини ўрганишни талаб қилади
. 
Ўзбекистонда қуёш энергиясидан фойдаланишни ривожлантириш 
юзасидан қатор чора
-
тадбирлар амалга оширилмоқда. Бу борада, жумладан, 
маҳаллий минерал ресурслар 
- 
кварцитлар асосида қуёш энергетикасининг 
бирламчи хом ашёларидан бири бўлган металлургик кремний ишлаб 
чиқаришга мўлжалланган корхоналарнинг барпо этилиши бўйича олиб 
борилаётган ишлар ҳам муҳим аҳамият касб этмоқда. Ишлаб чиқарилаётган 
металлургик кремний электрон саноати ва қуёш энергетикаси талабларига 
мос келиши учун унга ўта чуқур тозалаш жараёнини жорий қилиб, 
поликристалл кремний даражасига етказиш муаммосини ҳал қилиш зарурий 
масаладир.
Шу сабабли, энерготежамкор, экологик хавфсиз ва жорий этишда 
капитал харажатларини тежаш имконини берувчи моносиланли 
технологиялар яратиш республикамизда ҳам муҳим аҳамият касб этиб 
бормоқда. Бу борада
мақсадли илмий тадқиқотларни, жумладан, 
поликристалл кремний олишнинг хлорсиз моносиланли технологиясини 
ишлаб чиқиш ва технологияни сифатли амалга оширадиган технологик 
қурилма яратиш; истиқболли қуёш элементлари структурасини 
шакллантиришга хизмат қилувчи кремний структураларини яратишнинг 
1
Jens Ulltveit-
Moe. REC Silicon 
– 
Nordic Energy Summit 2016, Oslo, 17 March 2016, 
http://hugin.info/136555/R/1995001/734790.pdf
5 

---

ионли стимуллашган усулларини ишлаб чиқиш ва бу усуллар орқали
кремнийли структураларнинг ўстириш жараёнида легирлаш даражасини 
ошириш; гетероструктуралардаги механик зўриқишларини релаксациялаш; 
ўта кичик ва ўта зич наноразмерли оролчаларини шакллантириш; кремнийли 
структураларда термовольтаик хусусиятларни ҳосил қилиш ҳамда 
функционал қатламлар ва таглик орасида мутаносиб ўсиш қатламларини 
барпо қилиш йўналишларида
илмий изланишларни амалга ошириш муҳим 
масала ҳисобланади
. 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 1 мартдаги 
ПФ
–4512-
сонли
«Муқобил энергия манбаларини янада ривожлантириш чора
-
тадбирлари тўғрисида»ги Фармони ва 2010 йил 15 декабрдаги ПҚ
-1442-
сон 
«
2011-
2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини ривожлан
-
тиришнинг устивор йўналишлари тўғрисида»ги Қарори ҳамда мазкур 
фаолиятга тегишли бошқа меъёрий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни 
амалга оширишга ушбу диссертация
доирасида ўтқазилган тадқиқотлар ҳам
муайян даражада хизмат қилади.