Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

38-rasm.  O dim chi  oqqayin
harakatmmg  о  zgarishl  gen  m u - 
J^^apalagining  shahardagi  (qoram tir)
tatsiyasiga  aloqador. 
va  daladagi  (oqish)  formalari.
83

---

Bayon  etiigan  m a ’lum otlar  tangaqanotlilarning  him oya  rangi 
irsiy  o'zgaruvchanlik  va  tabiiy  tanlanish  natijasi  ekanligini  k o 'rsa­
tadi.  Bu  esa  o ‘z  navbatida  D arvinning  tabiiy  tanlanish  tufayli 
m oslanishlar  kelib  chiqqanligi  haqidagi  m ulohazasi  naqadar 
to 'g 'ri  ekanligidan  dalolat  beradi.
Organizm dagi  moslanishlarning  nisbiyligi
O rganizm larning  m uhit  sharoitiga  m oslanishi  uzoq  m uddatli 
tarixiy  jarayonda  tabiiy  tanlanish  ta ’siri  tufayli  paydo  bo'lgan. 
Shunga  qaram ay u  m utlaq  em as,  nisbiydir.  C hunki  m uhit,  sharoit- 
larning  o'zgarishi  tez,  m oslanishning  paydo  bo'lishi  esa  sekinlik 
bilan  kechadi.  M oslanishning  nisbiy  xarakterda  ekanligini  ju d a 
k o 'p   dalillar yordam ida  isbotlash  m um kin.  Avvalo,  organizm da bir 
tu rdan   saqlanish  uchun  paydo  bo'lgan  m oslanishlar boshqa  turdan 
him oyalanishda  sam ara  berm asligini  qayd  qilib  o 'tish   kerak. 
M asalan,  c h o 'l  toshbaqalarining  ustki,  ostki  kosalari  ko'pchilik 
yirtqich  hayvonlardan  him oya  qilsa  ham ,  burgut,  boltayutar, 
sarisor  kabi  yirtqrch  qushlardan  him oya  qila  olm aydi.  C hunki  ular 
toshbaqalam i  osm ondan  qattiq  yerga  tashlab  parchalab  yeydilar. 
Shunga  o'xshash  tipratikanning  «tikanli  po'stini»  ham   uni  ham m a 
yirtqich  hayvonlardan,  xususan,  tulkilardan  him oya  qila  olmaydi. 
K o'pchilik  hayvonlar,  odam lar  uch un   xavfli  hisoblangan  zaharli 
ilonlarni  m angustlar,  tipratikanlar,  c h o 'ch q alar  yeyishi  m a iu m . 
Ari,  qovoqarini  aksariyat  ko'pchilik  h ash aro tx o 'r qushlar  yem agan 
holda,  ular  Sirdaryo  atrofida  uchrovchi  qarchig'aysim on  oilasiga 
kiruvchi  arix o 'r  qushning  asosiy  ozig'i  hisoblanadi.
Bundan  tashqari  bir  xil  sharoitda  paydo  bo'lgan  organizm da­
gi  m oslanishlar  ikkinchi  xil  sharoitda  foydasiz,  hatto  ziyon 
bo'lishi  m um kin.  Baliqlam ing  tan a  tuzilishi,  funksiyasi  suv  m u h i­
tida  foydali,  quruqiikda  bu  m oslanishlar  ularni  halok  bo'lishiga 
olib  keladi.  Q aldirg'ochning  uzun  qanotlari,  nim jon  oyoqlari  havo 
m uhitida  nihoyatda  foydali  b o 'lsa-da,  yerdagi  harakatlanishiga 
k o 'p in ch a  to 'siq   bo'ladi.  Xuddi  shuningdek  tog'  g'ozlari  barm oq- 
larining  orasidagi  parda  quruqiikda  ular  uchun  ziyon  hisoblanadi. 
Hayvonlardagi  yashash  uchun  kurash  tabiiy  tanlanish  ta ’sirida 
shakllangan  instinktlar  b a ’zan  maqsadga  nom uvofiq  bo'ladi. 
C h u n o n ch i,  tungi  kapalaklar  oq  gullardan  nektar  yig'ish  instink- 
tiga  ega.  Shu  bilan  tungi  kapalaklar  yorug'  beruvchi  lam paga 
yaqinlashib  o 'zlarini  nobud  qilishlarini  har  bir  o'quvchi  ko'rgan. 
Bularning  ham m asi  organizm lardagi  barcha  m oslanishlar  m utlaq 
em as,  nisbiy  ekanligidan  dalolat  beradi.

---