Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

80

---

g.vMisii
QOR.AYALOG  I
BO G-  M O Y Q U R T I
Q I7JL   QU\T?UQ
K AK K U
bilan  bog'liq  m oslanishlar  sutem izuvchilarda  ayniqsa,  kuchli 
b o ia d i.
O rganizm lardagi  m o slan ish d an   tash q ari  tu r  doirasidagi 
m oslanishlar  ham   mavjud.  T ur  doirasidagi  m oslanishlarga  guruh 
b o iib   yashovchi  o rg an iz m la rd a   o ziq lan ish , 
u rch ish , 
nasi 
qoldirish,  d ush m an lard an  him oyalanishga,  noqulay  ob-havo 
sharoitlar  qarshiligini  yengishga  aloqador  b o 'lg an   m oslanishlarni 
kiritish  m um kin.
0 ‘sim lik la r  o la m id a g i  m o sla n is h . 
H ayvonlar  singari  o 'sim lik ­
larda  ham   tashqi  m uhit  om illariga  nisbatan  bir  qancha  m osla­
nishlar  mavjud.  M asalan,  nam   tanqisligiga  o'sim liklar  turlicha 
moslashgan  bo'ladi.  Bir  xil  o'sim liklarning  bargi  ustki  tom ondan 
m um   qavat  (fikus),  ikkinchi  xillarda  qalin  tuklar  (sigir  quyruq) 
bilan  qoplangan.  Saksovulda  barglar  kichik  «tangacha»larga 
aylangan.  Y antoqning  barglari  m ayda  va  qattiq,  ko'pgina  shox- 
chalari  tikan  shaklida.  Kaktus,  aloe,  agavalar  sersuv  o'sim liklar 
hisoblanadi.  Ba’zi  o'sim liklarning  vegetatsiya  davri  juda  qisqa, 
m asalan,  ayiqtovon,  yaltirbosh  erta  bahorda  o'sib,  rivojlanib, 
urug'  berishga  ulguradi.  Y antoq.  shuvoq  kabi  o'sim liklar  qur- 
g'oqchilik  paylida  barglarini  to 'k ish   orqali  o 'z   hayotini  saqlaydi.
O 'sim liklarning  chetdan  changlanish  bilan  aloqador  bo'lgan 
bir  qancha  m oslanishlar  bor.  H asharotlar  orqali  changlanadigan 
o'sim liklarning  gultojbarglari  yirikligi,  rangining  xilma-xilligi, 
xushbo'y  hid  tarqatishi,  nektar  ajratishi  bilan  hasharotlarni  o'ziga 
jalb  qiladi.  A ksincha,  sham ol  yordam ida  changlanadigan  o 's im ­
liklarning  gullari  m ayda,  ko'rim siz,  hidsiz,  changlari  ju da  yengil. 
O 'sim liklarda  meva  va  urug'larning  tarqalishiga  nisbatan  ham   bir 
qancha  m oslanishlarni  ko'rish  m um kin.  Sham ol  yordam ida  tar- 
qaladigan  qayin,  qayrag'och  aylant,  zarang  meva  va  urug'larida
Kl

---

qanotsim on  o ‘sim talar,  g ‘o ‘za  chigitida  tuklar  b o ia d i.  Ittikanak, 
sariqchoy,  yow oyi  sabzi,  qariqiz,  q o ‘ytikan  m evalarida  ilgaki 
tikan,  tuklar  b o ‘lib,  ular  hayvonlarning  juniga,  qushlarning  pati- 
ga,  odam larning  kiyimiga  yopishishi  orqali  uzoq  masofalarga 
tarqaladi  (36—37-rasm lar).  Etdor,  sersuv  danakli  va  danaksiz 
m evalar  qushlar  va  boshqa  hayvonlar  tom onidan  yeyilib,  hazm 
bo ‘lm agan  u ru g la r  axlat  orqali  tashqariga  chiqarib  tashlanadi. 
Shu  yo'sinda  ular  boshqa joylarga  tarqaladi.  Suv  orqali  tarqaladi- 
gan  meva  va  urug‘larda  ham   b a’zi  bir  m oslanishlar  bor.
Bayon  etilganlarga  xulosa  qilib  biz  moslanish  deyilganda  tirik