Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

Antropogen  ek osistem alar,  ularning  inson  salom atligiga 
ta’siri. 
Eng  m uhim   hozirgi  zam on  antropogen  ekosistem alariga 
shaharlar,  qishloqlar,  transport  kom m unikatsiyalari  kiradi.
Shaharlarda  tabiat  m uhitining  o'zgarishi  yaqqol  nam oyon 
bo'ladi.  S anoatda va turm u sh  chiqindilari,  tu p ro q d a,  suvda,  o 'sim - 
liklarda  m ikroelem entlarning  k o ‘payib  ketishiga  sabab  b o'ladi, 
shahar  aholisining  zichligi  yuqum li  kasalliklarning  keng  tarqalishi 
uchun  sharoit  yaratadi.  H avoning  ifloslanganligi  natijasida,  yer 
yuzasiga  ultrabinafsha  nurlarning  ancha  m iqdori  yetib  kelmaydi. 
Yorug'lik  yetishmasligi  natijasida  D  avitam inozi  rivojlanadi.
207

---

Q ishloq  ekologik  sistem alari  o 'z   xususiyatlari  jihatidan   shahar j 
ekosistem asidan  ancha  farq  qiladi.  Q ishloqda  hayvon  va 
0
‘sim lik -, 
turlarning  xilma-xilligi  kuzatiladi. 
H ayvonlar  orqali  yuqadiganj 
yuqum li  va  parazitar  kasalliklar  qishloqda  k o'p ro q   uchraydi.
Q ishloq  xo'jaligida  pestitsidlar,  gerbitsidlar  va  boshqa  kim -j 
yoviy  m oddalarning  k o 'p   ishlatilishi  qishloq  aholisining  sog'lig'igaj 
zararli  ta ’sir  ko'rsatishi  m um kin.
XULOSA
1.  Tirik  organizm larning  o 'zaro   va  yashash  m uhiti  bilan i 
m unosabatlari  qonuniyatlarini  ch u q u r  o'rganish  insonning  faoli- 
yatida,  tabiiy  jarayonlarni  boshqarish  yo'llarini  ishlab  chiqishdaj 
katta  aham iyatga  ega.
2.  Abiotik  om illar  organizm ga  birgalashib,  kom pleks  ta ’sir] 
k o 'rsatadi,  ularning  ta ’siri  m avsum iy  o'zgaruvchanlikka  ega! 
bo'lib,  tirik  organizm lar  hayot  jarayonlarining  ritm ik  o'zgarishigaj 
sabab  bo'ladi.
3.  F otoperiodizm   va  bioritm   hodisalaridan  inson  o ‘z  amaliyj 
faoliyatida  keng  foydalanadi.
4.  Populyatsiya  va  tu r  —  evolutsiya  jarayonida  m a ’lum] 
ekologik  m unosabatlar  ta ’sirida  vujudga  keladigan  jam oalardir^ 
Tabiiy  populyatsiyalar  rivojlanish  qonuniyatlarini  bilish  populyat­
siyalar  sonini  oqilona  boshqarishni  o ‘rganishda  katta  aham iyatga] 
ega.
5.  Hozirgi  davrda  inson  ta ’sirida  hayvon  va  o'sim lik  turlari­
ning  tobora  yo'qolib  borish  jarayoni  kuchaym oqda.  Buning  o l d i j  
ni  olishning  zarur  choralarini  ishlab  chiqish  va  am alga  oshirisl^ 
ehtiyoji  tug'ildi.
6.  A trof-m uhitning  tozaligini  saqlash  faqat  fauna  va  flo r^  
uchungina  em as,  balki  inson  uchun  ham   katta  aham iyatga  ega.| 
Inson  s o g iig 'i  atro f-m uh it  holatiga  bevosita  bog'liq.
7.  Biogeotsenoz  —  biotik  va  abiotik  qism lardan  iborat  b o 'lib ,j 
kom pleks  joylashgan  yer  yuzining  m a ’Ium  qism idir.  BiotiM 
qism  —  biotsenoz,  abiotik  qism  —  ekotop  deb  ataladi.
8.  B iogeotsenozda  tu rlar orasidagi  oziq  orqali  bog'lanish  n ati­
jasida  energiya  bir trofik  darajadan  ikkinchisiga  o'tkaziladi.  Bunda] 
biom assa  va  energiyaning  m iqdori  tobora  kam aya  boradi.
208

---

A biotik  o m illar 
—  anorganik  tabiat  sharoitlari  yig'indisi.
A g ro e k o siste m a la r 
—  inson  faoliyati  natijasida  yaratilgan  yaylovlar, 
o'riladigan  o'tloqlar.  madaniy  o'simliklar  ekiladigan  dalalar,  sun’iy 
o‘rmonzorlar,  xiyobonlar,  bogiar  va  boshqalar.
A daptiv  tip 
—  insonlarning  tana  tuzilishi,  fiziologik  ko‘rsatkichlari, 
biokimyoviy  va  immunologik  xususiyatlari  ma’Ium  yashash  sharoitiga 
yaxshi  moslashishini  ta’minlovchi  reaksiya  normasi.
Antibioz  —  organizmlarning  o‘zaro  antogonizm  munosabatlari.