Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

3.
4.
V. 
0 ‘rtog‘ingiz  bilan  fotoperiodizm  va  bioritmlarni  bilish 
insonning  amaliy  faoliyati  uchun  ahamiyatlari  haqida  mulohaza 
yuriting.
2 7 -§ .  ABIOTIK  OMILLAR.
TUPROQ  VA  TOPOGRAFIK  OMILLAR.
TABIATDAGI  MAVSUMIYLIK
Tuproq  omillari. 
Tuproqni 
tuproqshunoslik
  fani  o'rganadi.
Tuproqshunoslik  ta ’limotiga  rus  olimi  V.  V.  Dokuchayev  asos 
solgan.  U  o ‘z  asarlarida  birinchi  bo'lib  tuproqning  o'zgarishi  va 
rivojlanishini,  unda  tinm asdan  fizik-kimyoviy  va  biologik  jara­
yonlar  kechishini  isbotlab  berdi.
V. 
V.  Dokuchayev  5  ta  asosiy  tuproq  hosil  qiluvchi  omillarni 
aniqladi;
1.  Iqlim.
171

---

2.  Geologik  omillar  (tog‘  jinslari).
3.  Topografik  omillar  (relyef).
4.  Tirik  organizmlar.
5.  Vaqt.
Tuproq  quruqlikdagi  ekologik  sistemalarda  abiotik  va  biotik 
omillarni  bog‘lovchi  eng  muhim  zanjirdir.
0 ‘simliklarning  o ‘sishi  tuproqda  zarur  ozuqa  moddalarining 
mavjudligiga  va  tuproqning  tuzilishiga  bog'liq.  Tuproqning 
noqulay  holatga  kelib  qolishining  oldini  olish  uchun  undan 
foy. 
dalanishning  ratsional  ilmiy  usullarini  ishlab  chiqish  lozim.
Tuproqning  tarkibi  quyidagi  asosiy  qismlardan  iborat:
1.  Mineral  m oddalar  (tuproq  umumiy  tarkibining  50—60 
foizigacha).
2.  Organik  m oddalar  (10  foizgacha).
3.  Havo  (15—25  foizgacha).
4.  Suv  (25—35  foizgacha).
Bulardan  tashqari 
biotik
  tarkibiy  qism 
(bakteriyalar, 
detritofaglar,  zam burug'lar)  ham  mavjud.  Tuproqdagi  organik 
moddalar  har  xil  fizik-kimyoviy  jarayonlar  va  tirik  organizmlar 
(detritofaglar,  bakteriyalar,  zam burug'lar)  ta ’sirida  parchalanib 
gumusga
  aylanadi.
Gumus  —
  organik  moddalar  parchalanishining  oxirgi  mahsu- 
loti,  u  qancha  ko'p  bo'lsa,  tuproq  shuncha  hosildor  boiadi.