Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

faoliya. 
tining  yil  mavsumlari  bilan  sinxronlashishi.
4.  Harakatlanish  —  o'sim liklarda  fototropizm  va  fotonastiya 
sifatida,  hayvonlarda  va  bir  hujayrali 
0
‘simliklarda  —  fototaksis 
sifatida  amalga  oshadi.
5.  Ko'rish  (hayvonlarda)  —  eng  asosiy  sezish  funksiyalaridan
biri.
6.  Boshqa  funksiyalar  —  D  vitaminlar  sintezi,  teri  pigmen- 
tatsiyasi  va  boshqalar.
Namlik.  Bu  —  havoda,  tuproqda,  tirik  organizmlarda  suvning 
miqdori  bilan  xarakterlanadigan  ekologik  omildir.  Suv  orga­
nizmning  asosiy  mineral  tarkibiy  qismi  hisoblanadi.  Shu  tufayli 
ham  atrof-muhltdagi  suvning  miqdori  harorat  bilan  bir  qatorda 
yashash  muhitining  eng  asosiy  ko'rsatklchlaridan  biri  hisoblanadi.
O 'sim lik  va  hayvonlar  uchun  suvning  asosiy  manbayi 
yog'Ingarchllik,  yerosti  suvlari,  shudring  va  tum an  hisoblanadi. 
Yog'Ingarchllik  miqdorlga  qarab  muhit  cho'l,  dasht,  botqoqlik va 
nam  o'rm onlar  sifatida  bo'lishi  mumkin.
Suvga  chldamllllglga  ko'ra  o'sim liklar  quyidagi  guruhlaiga 
bo'linadi:
a)  gidrofitlar  —  suvda  o'sadlgan  o'simliklar;
b)  gigrofitlar  —  nam  sharoitda  o'suvchi  o'simliklar;
d)  mezofitlar  —  normal  namlik  sharoitida  o'suvchi  o'simlik­
lar;
e)  kserofitlar  —  namlik  yetlshmaydigan  sharoitda  o'sadlgan 
o'simliklar.
Markaziy  Osiyo  hududida  o'sadlgan  o'sim liklar  orasida 
kserofitlar  keng  tarqalgan.  Bularga  saksovul,  yantoq,  juzg‘un 
o ‘slmllklari  misol  bo'la  oladi.  Kserofitlarda  namlik  kam  sharoitda 
o'slshga  moslanishlar  paydo  bo'lgan.  Ular  sitoplazmaslning  tar­
kibi  o'ziga  xos,  barglarl  qattiq  va  Ingichka,  b a’zan  esa  tikanlarga 
aylangan  bo'ladi.  Yantoq  va  saksovulning  ildizi  juda  uzun  bo'lib, 
yerosti  suvlarlgacha  yetib  boradi.  K o'p  o'sim liklar  yozda  bargini 
to'kishi  bilan  o'zidan  suvning  bug'lanlshlnl  kamaytiradi.  Ba’zi 
qishloq  xo'jalik  o'simliklari,  masalan,  oqjo‘xorl,  tarlq  ham  suvsiz­
likka  chldamH  bo‘ladl.
168

---

Cho'l  va  dashtfarda  yashovchi  hayvonlarda  ham  suvsizlikka 
moslanishlar  mavjud.  Ular  tez  va  uzoq  chopa  olishi  natijasida 
iZoqlarg3’  suv  ichish  joylariga  migratsiya  qiladi.  Kemiruvchilar, 
4idralib  yuruvchilar,  hasharotlar  va  boshqa  mayda  cho'l  hayvon­
lari  oksidlanish  reaksiyalari  natijasida  hosil  bo'ladigan  suvlarni 
o'amlash  hisobiga  tanadagi  suv  muvozanatini  saqlaydi.  Ayniqsa, 
vog'ning  oksidlanishi  natijasida  ko'p  miqdorda  suv  hosil  bo'ladi 
hOO  g  yog'dan  100  g  suv  hosil  bo'ladi).  Shu  tufayli  cho'lda 
vashovchi  hayvonlarda  qalin  yog'  qatlamlari  mavjuddir  (tuyaning 
o'rkachi).  K o'pgina  ch o 'l  hayvonlarining  qoplovchi  qalin 
to'qimasi  mavjudligi  tufayli  teri  orqali  suv  bug'lanm aydi. 
Ularning  ko'pchiligi  kechasi  hayot  kechiradi,  kunduz  kuni 
uyalariga  yashirinib  oladi.