Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

95

---

Mikroevolutsiya
T ur  doirasidagi  evolutsiya  jarayonlari  haqida  so‘z  yuritilar 
ekan,  avvalo  evolutsiyaning,  boshlang'ich  birligi,  m ateriali,  hodi­
sasi  va  om illari  kabi  tu sh u nch alarn i  bir-biridan  farq  qilish 
zarur
Populyatsiya  evolutsiyaning  bosh!ang‘ich  birligi. 
H ar bir turga 
kiruvchi  organizm lar  areal  doirada  bir  xil  tarqalm agan  bo'lib 
b a ’zi  joylarida  siyrak,  boshqa  joylarda  esa  zich  joylashgan! 
C hu n o n ch i,  qayin  G 'a rb iy   Sibirning  o 'rm o n -d ash tid a  kichiJc- 
kichik  daraxtzor  holida  tarqalgan.  Bir  turga  kiruvchi  individlar­
ning  arealda  bir  xil  tarqalm asligi,  turli  yerlarda  hayot  sharoitining 
har  xil  bo'lishidandir.  Populyatsiya  deyilganda  bir  tu r  tarqalgan 
arealning  m a'lu m   qism ida  joylashgan  shu  turga  m ansub  boshqa 
populyatsiyalardan  ayrim  belgi-xossalari  bilan  farq  qiluvchi,  nis­
batan   alo h id alash g an ,  u rch ib   k o 'p a y a   o ladigan  individlar 
yig'indisi  tushuniladi.  Populyatsiya  evolutsiyaning  boshlang'ich 
birligi  deyilishiga  sabab  shuki,  u  tu r  doirasidagi  m ustaqil  evolut­
sion  rivojlanish  m um kin  b o'lgan  organizm larning  kichik  yig'indi- 
sidir.  T ur  doirasida  organizm lar  oila,  gala,  poda  b o 'lib   yashay- 
dilar.  Lekin  ular  uzoq  m uddat  shunday  holatda  bo'lm ay,  tezda 
tarqalib  ketishlari  m um kin.  Shunga  binoan  ular  evolutsiyaning 
boshlang'ich  birligi  b o 'la  olm aydi.  T urning  arealda  egallagan joyi- 
ga  qarab  unda  populyatsiyalar  soni  h ar  xil  bo'ladi.  Keng  arealda 
va  sharoiti  xilm a-xil joylardagi  turlarda  populyatsiyalar  soni  ko'p, 
to r  arealda  tarqalgan  turlarda  populyatsiyalar  soni  kam   bo'ladi. 
H ar  xil  turga  kiruvchi  populyatsiyalar bir-biridan  avvalo  egallagan 
areali  hajmi  bilan  farq  qiladi.  Areal  hajmi  hayvonlarning  harakat­
lanish  tezligi.  o'sim liklarning  esa  ch etdan   changlanish  masofasiga 
bog'liq.  Tok  shilliqqurtining  harakatlanish  radiusi  bir  necha  o'n 
m etr bo'lsa,  shim ol  tulkisining  harakatlanish  radiusi b ir  necha yuz 
kilom etrga  cho'ziladi.