Akademik litsey, kasb-hunar kollejlari uchun darslik

1
 
1
 
L 
.1
 
L 
11
 
- 
14-rasm.  Karl  Linncy
oddiygma  tasvirlash  bo  Imay,  balki  unm g
qonuniyatlarini  ochishdan  iborat.  Kyuve  m ulohazasiga  ko‘ra,  har
qanday  tirik  m avjudot  bir  b u tun  sistem a  b o ‘lib,  uning  organlar!
bir-biri  bilan  uzviy  bog'liq.  Shunga  ko‘ra,  hayvonning  bir  organi
masalan,  ovqat  hazm   qilish  organining  o'zgarishi  u  bilan  aloqador
bo'lgan  boshqa  organlarning  ham   o'zgarishiga  olib  keladi.  Olim
og'izda  hayvon  organlarini  bir-biriga  bog'liq  holda  o'zgarishini
e ’tirof etsa  ham ,  lekin  am alda  uni  inkor  etdi.
Kyuve  ilgari  surgan  m ulohazaga  binoan  h ar  bir  hayvon  turi 
o'zi  yashaydigan  m uhitga  m uvofiq  ravishda  yaratilgan.  Shu  bois, 
hayvonlarda  hech  qanday  o'zgarish  sodir  bo'lm aydi.  Kyuve  o 'zi 
kashf  qilgan  korrelyatsiya  prinsipini  hayvon  sistem atikasiga  ham  
tatbiq  etdi.  U  L inneydan  farqli  ravishda  hayvonlarni  sistem aga 
solishda  tashqi  m uhit  bilan  bog'lovchi  asosiy  organ — nerv  sis­
temasi  tuzilishiga  e ’tiborni  qaratish  lozimligini  aytdi.  N erv  sis­
temasi  tuzilishiga  qarab  olim   barcha  hayvonlarni  4  guruhga  — 
tipga  ajratdi.  Bular  um urtqalilar,  m olluskalar,  b o 'g 'im lila r, 
shu’lalilar.  Kyuve  qayd  qilishicha  bu  hayvon  tiplari  doim iy, 
o'zgarmasdir.
X V III—XIX  asriarda  hayvon  va  o'sim liklarning  shaxsiy 
taraqqiyotini  o'rganish  sohasida  ham   birm uncha  tad qiqo tlar  olib 
borildi.  Birinchi  m arta  Karl  Ber  1827-yili  sutem izuvchi  hayvon­
larda  tuxum  hujayrasini  kashf etdi.  U  jo 'ja   taraqqiyotini  sinchik­
lab  o'rganib,  uning  organlari  asta-sekinlik  bilan  rivojlanishini 
aniqladi.  U  um urtqalilarning  turli  sinflariga  m ansub  hayvonlar 
embrion  rivojlanishining  dastlabki  bosqichlarida  o 'zaro   o 'x shash- 
liklarini  aniqladi.
XVIII 
asrning  oxiri  XIX  asrning  boshlarida  qazilm a  holda 
saqlangan  hayvon  va  o'sim liklar  to'g'risidagi  fan  paleontologiya
49

---

shakllandi.  Bu  fanning  rivojlanishida  Jorj  Kyuve  xizm atlari  n iho ­
yatda  katta  b o id i.  Kyuve  qazilm a  holdagi  sutem izuvchilar,  sudra­
lib  yuruvchilam ing  150  dan  ortiq  turini  o'rgandi.  U  korrelyatsiya 
prinsipidan  foydaianib,  ilgari  yashab,  o ii b   ketgan  hayvonlarning 
topilgan  ayrim   suyaklariga  qarab  b utun  hayvon  qiyofasini  tiklash 
m etodini  kashf etdi  va  undan  am aliyotda  foydalandi.  U  turli  era 
va  davrlarda  hayvonot  olam ining  tu rli-tu m an   xillari  yashaganli- 
gini  aniqiagan.  Vaqt  o 'tish i  bilan  ular  m urakkablashganini  ko'rgan 
b o ‘lishiga  qaram ay,  olim   ularni  halokatlar  nazanyasi  bilan 
tushuntirishga  intildi.
XIX  asrning  40-yillariga  kelib  hujayra  nazariyasi  yaratildi. 
U ning  mualliflari  boMib  nem is  olim lari  T .S hvann,  M.  Shleyden 
sanaladi.  H ujayra  nazariyasi ning  kashf  qilinishi  XIX  asrdagi  ta- 
biatshunoslik  fanining  ulkan  y u tu q larid an   biri  hisoblanadi. 
H ujayra  nazariyasiga  k o 'ra  barcha  tirik  m avjudotlar,  o'sim liklar, 
hayvonlar,  o d am laf  tanasi  hujayralardan  tashkil  topgan.  Hujayra 
nazariyasi  barcha  organizm lar  tuzilishi  jih atid an   o ‘zaro  o'xshash 
degan  tushunchaga  asos  b o'lib  xizm at  qildi.