Ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti sapayeva feruza davlatovna

Devon – 
sharq adabiyotida she’riy toʻplam. Devonda biror shoir 
she’rlari qofiya yoki radiflariga koʻra arab alifbosi tartibida 
(qofiyalanib 
keluvchi 
soʻzlarning 
oxirgi 
harflari 
asosida) 
joylashtiriladi. Sharqda devon tuzish shoirning yetuklik belgisi 
boʻlgan, shoirlar oʻz devonlarining mazmunan va shaklan rang-
barang boʻlishiga e’tibor berganlar. Devon tuzish X-XI asrlardan 
boshlangan. 
Devon soʻzining lugʻaviy ma’nosi – yozish, roʻyxatga olish, 
toʻplam. Devon sharq mumtoz adabiyotidagi she’riy toʻplamlarning 
asosiy turi. Devonga shoirlarning oʻzlari yoki boshqa shaxslar, 
masalan, kotiblar, shogirdlar, muxlislar tomonidan tartib berilgan. 
Sharq adabiyotida devon tartib berish an’anasining oʻziga xos 
qonuniyatlari bor. Devonga kiritilgan she’rlar, bir tomondan, janriga 
koʻra, ikkinchi tomondan esa gʻazallarni alifbo tartibiga koʻra 
joylashtiriladi. Devonlar, asosan, gʻazal janri bilan, ba’zan esa qasida 
bilan boshlanadi. Navoiyning “Xazoyinul maoniy” kulliyoti tarkibiga 
kiruvchi “Gʻaroyib sigʻar” devoniga gʻazal, mustazod, muxammas, 
musaddas, tarjiband, masnaviy, qit’a, ruboiy tarzida tartib berilgan 
boʻlsa, “Badoiul vasat” devoni gʻazal, mustazod, muxammas, 
musaddas, tarji’band, qasida, qit’a, chiston, tuyuq tarzida 
tartiblangan. 
194

---

S.L.Volin “Xamsat ul-mutahayyirin” asaridan kelib chiqib, 
Navoiy bu toʻrt devonni hali Jomiy hayotlik paytida, ya’ni 897- (m. 
1491–1492) yilda tuzgan, deya xulosa chiqaradi. Biroq, bu ishni 
qisqa vaqt ichida amalga oshirib boʻlmasligini oʻylab, yana 
ikkilanadi. Shundan keyin u Navoiy devon tuzishni Jomiy hayotlik 
chogʻida boshlagan va oʻshandayoq tuzilajak toʻrt devonga nomlar 
topib qoʻygan boʻlgan, ishni esa bir necha yildan keyin tugatgan, 
degan qarorga keladi va 904/1498–1499-yilda yozib tugallangan 
“Lison ut tayr” asarida toʻrt devon tilga olinishiga asoslanib, lirik 
kulliyot tuzilish davrining ikkinchi chegarasini hijriy 904, milodiy 
1498–1499-yil qilib belgilaydi. 
S.L.Volin yana shu “Xamsat ul-mutahayyirin” asariga suyanib, 
gʻoyatda ajablanarli bir xulosa chiqaradi. U asarda Navoiy nomlarini 
atagan 4 devonini shoir lirikasining “yangi” debochali (u “Xazoyin 
ul-maoniy” uchun yozilgan “Debocha”ni “Badoyi ul-bidoya” 
“Debocha”sidan farqlash uchun shunday ataydi) toʻrtinchi 
redaksiyasi, “Xazoyin ul-maoniy”ni esa ana shu toʻrt devondan 
tanlab olingan she’rlardan iborat beshinchi redaksiyasidir, degan 
qarorga keladi. 
Shubhasiz, Navoiyning “Xamsat ul-mutahayyirin”da toʻrt devon 
nomidan keyin lirik kulliyotning umumiy nomi – “Xazoyin ul-
maoniy”ni 
keltirmaganligi 
S.L.Volinda 
va 
shuningdek 
Ye.E.Bertelsda ham chalkash fikr paydo boʻlishiga sabab boʻlgan.