Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti «Boshlang’ich ta`lim» fakul`teti

Shaxsdagi sog`lom e`tiqod va mafkuraviy tasavvurlarning shakllanishi.






Shaxs avtodialogining muxim belgilari.

Ichki dialogning shakllanganlik darajasi	Boskichlari	Ichki dialogning darajaviy belgilari (avtokommunikatsiya)
Oliy daraja	6 – bosqich	Shaxsiy mazmundagi dialog (uzidagi shaxsiy sifatlarni muxokama qilish, shaxsiy muloxaza)
	5– bosqich	Xodisa va narsalarga bog`liq sifatlar xususidagi ichki dialog
Urta daraja	4– bosqich	Shaxsiy sifatlar muxokamasiga qaratilgan savollar – uziga talablar
	3– bosqich	Boshqalarning baxolari ta`siridagi ichki muloxazalar, shaxsiy axamiyat kasb etgan uzgalar fikrlari asosida ichki dialog
Kuyi daraja	2– bosqich	Shaxsiy sifatlarga aloqador bulmagan uzgalar fikrlari asosidagi dialog (xodisa va narsalarga aloqador fikrlar)
	1 – bosqich	Kimdir nima xaqidadir gapirish mumkin bulgan xolatlar yuzasidan tasavvurlar, lekin anik fikr yoki munosabat yuk. Avtokommunikatsiyaga xojat yuk.

YOsh davrlari	Erkaklarda	Ayollarda
Chaqaloqlik	1 – 10 kun	1 – 10 kun
Emiziklik davri	10 kundan a` yoshgacha	a`0 kundan a` yoshgacha
Ilk bolalik	1 – 2 yosh	1 – 2 yosh
Bolalikning a` – davri	3 – 7 yosh	3– 7 yosh
Bolalikning g` – davri	8– 12 yosh	8 – 11 yosh
Usmirlik davri	13 – 16 yosh	12 – 15 yosh
Uspirinlik davri	17– 21 yosh	16 – 20 yosh
Urta etuklik davriU`
Birinchi bosqich	22 – 25 yosh	21 – 35 yosh
Ikkinchi bosqich	36 –60 yosh	36 – 55 yosh
Keksalik davri	61 – 75 yosh	56 – 75 yosh
Qarilik davri	76 – 90 yosh	76 – 90 yosh
Uzoq umr kuruvchilar	90 yoshdan ortiq	90 yoshdan ortiq

Shaxs “men”ining rivojlanish bosqichlari	Ijobiy va salbiy sifatlar	Yosh davrlari
1	Ishonch – ishonchsizlik	Xayotning 1 – yili
2	Mustaqillik va qat`iyatsizlik	2 – 3 yoshlar
3	Tadbirkorlik va gunox xissi	4 – 5 yoshlar
4	Chaqqonlik va etishmovchilik	6 – 11 yoshlar
5	Shaxs identifikatsiyasi va rollarning chalkashligi	12 – 18 yoshlar
6	Yaqinlik va yolgizlik	Etuklikning boshlanishi
7	Umuminsoniylik va uziga berilish	Etuklik davri
8	Yaxlitlik va ishonchsizlik	Keksalik

Professional kizikishlar shakllanishi-ning boskichlari	Yosh davrlari	Boskichning xususiyatlari
1	12-13 yoshlar	Shaxs uta uzgaruvchan, undagi bilish jarayonlari asl iqtidor bilan bog`lanmagan.
2	14-15 yoshlar	Shaxsda qiziqishlar paydo buladi. Ular kup bulib, bevosita bolaning bilish imkoniyatlari va shaxsiy xususiyatlari bilan bog`lik.
3	16-17 yoshlar	Qiziqishning shunday integratsiyasi ruy beradiki, ular avvalo jinsiy xususiyatlar va shaxsdagi individual xususiyatlar bilan bog`liklikda rivojlanadi.
4`	17-21 yoshlar	Qiziqishlar doirasi sezilarli darajada torayib, professional yunalish shakllanib boradi va u kasb tanlash bilan yakunlanadi.

Professional uzini – uzini anglash boskichlari	Xususiyatlari
1	Bolalar uyini. Bunda bola ilk yoshlikdanoq u yoki bu kasbga bog`lik professional rollarni qabul qiladi va uning muxim elementlarini uzicha uynaydi.
2	Usmirlik fantaziyasi – usmir uziga juda yoqqan professional rolni xayolan egallaydi.
3	Kasb – xunarni dastlabki tanlash.
4	Amaliy qaror qabul qilish – kasbni tanlash

Etuklik davri psixologiyasi. Akmeologiya.

Bosqich	Tasnifi	Yoshi
0	Kattalar xayotigacha bulgan davr	Tugilishdan – 22 yoshgacha
1	YOshlik davriga qadam quyish	17-22
2	YOshlik davrida mustaqil xayotning boshlanishi	22-28
3	Uttiz yoshlilik davriga qadam quyish	28-33
4	yoshlikning kul`minatsion bosqichi	33 – 40
5	Xayotning urta davridan utish	40 –45
6	Ellik yoshlilik davriga utish	50-55
7	Xayotiy tsiklda etuklikning kul`minatsion davri	55-60
8	Keksalikka utish	60-65

O’ZBEKISTОN RESPUBLIKASI ОLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
«Boshlang’ich ta`lim» fakul`teti

Umumiy pedagogika va psixologiya kafedrasi

UMUMIY PSIXOLOGIYA

(Yosh davrlari psixologiya) fanidan

Tayanch atamalarning izoxli lugati


«Homo sapiens» ` - 40 000 yil oldin paydo bulgan “aqlli zot”.
Sotsial yoki ijtimoiy muxit – insonning aniq maqsadlar va rejalar asosida faoliyat kursatadigan dunyosi.
Makro boskichdagi ta`sirlar – keng ma`nodagi ijtimoiy – ma`naviy, siyosiy va iqtisodiy muxit ta`sirlari.
Mikro bosqichdagi ta`sirlar – odamni bevosita urab turgan muxitdagi ijtimoiy mulokot va muomaladan ta`sirlanishi.
Nativizm – bu yunalishning tarafdorlari insonlardagi barcha xususiyatlarni tug`ma xarakterga ega, deb e`tirof etadilar.
Empirizm – bu yunalishning tarafdorlarining fikricha, yangi tug`ilgan bola G`top – toza taxtaG` (5ab7l 4asa),unga xayot va undagi talablaruzining qonuniyatlarini yozadi va bola ularga suzsiz buysunishga majbur.
Shaxs – ijtimoiy va shaxslararo munosabatlarning maxsuli, ongli faoliyatning sub`ekti bulmish individdir.
Jamiyat – ijtimoiy intizom va tartibning, madaniyatning mufassal kurinishi.
Konformizm – uzgalar borligidan, ularning xulq – atvoridan ta`sirlanish bulib, yoshlar kanchalik uziga xoslikka intilmasinlar, baribir bir yaxlit ijtimoiy katlam sifatida bir – birlariga taxlid qiladilar.
Ijtimoiy norma – shaxs xayotida shunday kategoriyaki, u jamiyatning uz a`zolari xulq – atvoriga, kupchilik tomonidan e`tirof etilgan xarakatlarga nisbatan talabidir.
Ijtimoiy sanktsiyalar – normalarning shaxs xulqida namoyon bulishini nazorat kiluvchi jazo va ragbatlantirish mexanizmlari bulib, ularning borligi tufayli biz xar bir aloxida vaziyatlarda ijtimoiy xulq normalarini buzmaslikka, jamoatchilikning salbiy fikrining ob`ektiga aylanib kolmaslikka xarakat qilamiz.
Rol – shaxsga nisbatan shunday tushunchaki, uning aniq bir xayotiy vaziyatlardagi xuquq va burchlaridan iborat xarakatlari majmui.
Tarbiya – shaxsning uz iva uz sifatlari tugrisidagi tasavvurlarning shakllanish jarayoni.
Refleksiya – odamning uzgalarga karab, guyoki uzini oynada kurganday tasavvur qilishi.
“Men” obrazi – shaxsning uzi, uz xulq – atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavkeini tasavvur qilishidan xosil bulgan obraz.
Uz – uziga nisbatan baxo – turli sifatlar va shaxsning orttirilgan tajribasi, shu asosda yotgan yutuklarga bog`lik xolda turlicha bulishi mumkin. Ya`ni, ayni biror ish, yutuq yuzasidan ortib ketsa, boshqasi ta`sirida, aksincha pastlab ketishi mumkin.