Ажиниёз номидаги Нукус Давлат педогигика институти

5. Dinamikaga oid kattaliklarni shakllantirish usuli

Endi asosiy tushunchalardan hisoblangan massa tushunchasining shakllantirilish usuliga to`xtalamiz.

Massa tushunchasining shakllantirilishida bir-biriga prujina yordamida ta`sir qilib turgan, prujinaga ip bilan bog`langan ikki aravachani prujinasidagi ip kuydirib yuborilsa aravachalar ikki tomonga qarab harakatlanadi. Bunda tezligi katta bo`lgan aravachani massasi kichik, tezligi kichik bo`lgan aravachaning massasi katta deb tushuntiramiz. O`quvchilar aravachalardan birini ikkinchisiga nisbatan uzoqroq masofaga ko`chganini sezadilar. Aravachalarning bunday qisqa muddatli to`qnashuvida massasi kichigi uzoqroq masofaga borgani (tezligi katta ekani) ko`rinib turibdi. Lekin to`qnashish vaqtini qisqaligidan tezlikning o`zgarishini aniqlash qiyin. Ana shunday qiyinchilikdan holi bo`lgan quyidagi tajribani tushuntiramiz. Aylana bo`ylab tekis harakatlana oladigan, markazdan qochma mashinaga o`rnatilgan ikki tsilindrni olamiz (34-rasm). Tsilindrlar o`zaro ip orqali tutashtirilgan. Tsilindrlar harakatini uzoq vaqt kuzatish va tezlanishlar modullarining nisbatini aniqlash mumkin. Buning uchun lardan

, bunda