Aholining turmush darajasi va daromadlari oshishida raqamli iqtisodiyotning o’rni

minimal  iste’mol  byudjeti

  ana  shu 

xarajatlarni  to’la  hisobga  oladi.  Ba’zi  hisob-kitoblarga  ko’ra,  minimal  iste’mol 

byudjeti  yashash  minimumi  byudjetidan  3-4  baravar  ortiq.  Minimal  iste’mol 

byudjeti  va  yashash  minimumi  byudjeti  bilan  birga 

rasional  iste’mol  byudjeti

 

ham hisoblanadi, uning yordamida ilmiy asoslangan rasional me’yorlarga muvofiq 

ehtiyojlarni  qondirish  uchun  zarur  bo’lgan  daromadning  tarkibi  va  miqdori 

aniqlanadi.  Rasional  byudjet  va  iste’molning  rasional  me’yori  insonning  oqilona 

ehtiyojlarini  to’la  qondirish  tamoyili  asosiga  quriladi.  Iste’molni  real  me’yoriga 

muvofiq  bo’lgan  aholi  jon  boshiga  to’g’ri  keladigan  iste’mol  darajasiga  yetish 

---

mamlakat  miqyosida  o’rta  tabaqani  shakllantirish  vazifasini  hal  etishga  yordam 

beradi. 

Barcha  aholi  uchun  iste’molni  rasional  darajaga  yetkazish  jarayonini  ikki 

bosqichga  ajratish  mumkin:  birinchisi  -  rasional  byudjetga  mos  keluvchi 

daromadni  va  iste’molni  o’rtacha  darajasiga  yetish;  ikkinchisi  -  jamiyat  har  bir 

a’zosining  rasional  iste’molini  ta’minlash.  Bu  ikki  bosqichni  farqlash  iqtisodiy 

mazmunga  ega.  U  daromadlar  va  iste’molning  ba’zi  elementlari  harakati 

tendensiyasidagi  tub  o’zgarishlar  va  iste’mol  tuzilmasining  o’zgarishi  bilan 

bog’liq.  Ammo  rasional  iste’mol  byudjetining  mohiyatini  mutlaqlashtirib 

bo’lmaydi.  U  faqat  prognozlashning  dastlabki  punktini  tashkil  etadi.  Rasional 

iste’mol  va  ta’minot  me’yorlari  shunday  vositaki,  ular  yordamida  xalq 

farovonligini  oshirishning  ustivor  yo’nalishlarini  miqdor  va  sifat  jihatdan 

ifodalash;  ijtimoiy  muammolarni  yechish,  turmush  darajasi  (sifati)  konsepsiyasini 

ishlab chiqish mumkin. 

Iste’mol  byudjetlari  turli  tovarlar  va  xizmatlarning  ma’lum  to’plami 

asosida  tuziladi.  Iste’mol  to’plamlari  turli  iste’mol  byudjeti  uchun  belgilangan 

bo’lib, unga kiruvchi tovarlar va xizmatlar tarkibi bilan ham, ularning hajmi bilan 

ham  farqlanadi.  Minimal  iste’mol  byudjetini  hisoblashda  bir  qator  tovarlar 

(xizmatlar)  hisobga  olinadi  va  minimal  iste’mol  me’yorlari  yashash  minimumiga 

nisbatan ancha yuqori (masalan, go’sht mahsulotlari bo’yicha - ikki baravar ortiq). 

Iste’mol savati

 - insonning salomatligini saqlash va uning hayot-faoliyatini 

ta’minlash uchun zarur bo’lgan oziq-ovqat mahsulotlari, nooziq-ovqat tovarlari va 

xizmatlarning  minimal  to’plamidir

.

  Aslida,  iste’mol  savati  uchta  savatga  iborat: 

oziq-ovqat,  nooziq-ovqat,  xizmat  savatchalari.  Iste’mol  savati  kamida  5  yilda  bir 

marta  uslubiy  tavsiyalar  asosida  aniqlashtiriladi.  Iste’mol  savatida  oziq-ovqat 

savati muhim o’rin tutadi.