Aholining ish bilan bandligini va ishsizlikning nazariy asoslari

Xulosa va takliflar................................................................................42

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati....................................................44

Kirish
Mavzusining dolzarbligi: Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatida aholi ish bilan bandligi siyosatining amaliy chora-tadbirlari bilan bir qatorda uning nazariy jihatlarini asoslash muhim ahamiyatga ega. Deyarli barcha iqtisodiy nazariyalar ma’lum darajada mehnat va aholining ish bilan bandligi masalasiga daxldordir. Tabiiyki, mehnat bozori bilan bog‘liq muammolarini yoritish ham u yoki bu nazariya ishlab chiqilgan tarixiy davr, mualliflarning maqsadi, tadqiqotining bosh mavzusi, uning atrofidagi iqtisodiy voqelikka daxldorligi seziladi.
Klassik iqtisodchilar o‘z xulosalarini asoslashida aholining ish bilan to‘liq bandligi bozor xo‘jaligining meyori, narxlar va ish haqining nisbati uning elastikligidir deb hisoblaganlar.
Shu tariqa klassik iqtisodchilar majburiy ishsizlikni bo‘lishi mumkin emas, degan xulosaga kelganlar. Bozor tartibining bunday omillari, chunonchi, foiz stavkasi va narxlar, ish haqi nisbatining elastikligi ish bilan to‘liq bandlikni saqlab turishga qodirdir. Davlatning bu sohadagi “yordami” ortiqcha bo‘lib qolmay, zararli bo‘lishi ham mumkin.
Bozorda sotish mumkin bo‘lgan mahsulotlar hajmi faqat umumiy xarajatlar darajasiga emas, balki narxlar darajasiga ham bog‘liq. Agar bozordagi xarajatlar 1000 doll.ni tashkil etib, narx 10 doll. bo‘lsa, unga 100 ta buyum sotish mumkin edi, agar xarajatlar 800 doll.ga tushirilsa, u holda 100 ta buyumni 8 doll.dangina sotish mumkin edi. Shu sababli jamg‘arma xarajatlar hajmi, ishlab chiqarish hajmi va ish bilan bandlik miqdorini kamaytirish bilan birga, narxlarning qisqarishiga ham olib keladi. Narx­larning pasayishi esa ishlab chiqarish xarajatlari, shu jumladan, ish haqi uchun sarf-xarajatlari pasayishiga sababchidir. Natijada korxona egalari haq to‘lash stavkalarini pasaytirishga majbur bo‘ladilar. Ishsizlar tomonidan bo‘ladigan raqobat esa ularning bunga rozi bo‘lishiga majbur qiladi. Bozordagi boshqa tovarlar narxlarining pasayishi ham bunga ta’sir qiladi.
Jahonda ro‘y berayotgan moliyaviy-iqtisodiy inqiroz ta’sirida dunyo bo‘yicha 56 million kishidan ortiq ishsizlar armiyasi vujudga kelgan bir sharoitda O‘zbekistonda yuz minglab yangidan-yangi ish o‘rinlari tashkil etilmoqda. Buning yana bir ahamiyatli tomoni - yangi ish o‘rinlarini yaratishning o‘ziga xos mexanizmlarining tarkib topgani va uning bir qator yo‘nalishlar bo‘yicha izchil amal qilib kelayotganidir. Mamlakatimizda aholini samarali muhofaza qilishga yo‘naltirilgan maqsadli chora-tadbirlar hamda yuqori iqtisodiy o‘sish va bandlik sur’atlari aholi farovonligini oshirishni ta’minlamoqda.
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida mamlakatimizda aholi bandligi oshirishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, yangi ish o‘rinlarini tashkil qilish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishning muhim omili sifatida amal qilmoqda. Bozor munosabatlari sharoitida yoshlarni ish bilan bandligini ta’minlash muhim masalalardan biri hisoblanadi. Chunki ishsizlik muammosining mavjudligi bozor iqtisodiyotining ajralmas xususiyatidir. Shunday ekan, ishsizlik muammosini o‘rganishdan asosiy maqsad - aholining ish bilan bandligini oshirish orqali mamlakatda ishlab chiqarishni kengaytirish va aholi turmush darajasini ushbu bitiruv malakaviy ishning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Bu esa, iqtisodtiyotimizda tarkibiy o‘zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik kichik biznes va tadbirkorlikka keng yo‘l ochib berishning zamonaviy vositalaridan bir ekanligidan dalolat beradi.

I-bob. Aholining ish bilan bandligini va ishsizlikning nazariy asoslari.