Aholi va inson omili

AHOLI VA INSON OMILI

Xalqning moddiy-ma’naviy ehtiyojlarini qondirish va Vatanimiz kelajakda buyuk davlat bo’lishi uchun qulay tabiiy sharoit ham, xilma-xil tabiiy boyliklar ham yetarli .Ammo bu boyliklar insonlarning aqliy va jismoniy mehnatni orqaligina kishilar ehtiyojiga, jamiyat ravnaqiga xizmat qilishi mumkin. Millionlar mehnatini oqilona tashkil etish uchun aholi soni va sifatini, tarkibini hamda mamlakat bo’ylab tarqalishini bilishimiz zarur.

O’zbekiston aholi va inson omili (ya’ni resurslar) ni takror ishlab chiqaruvchi mamlakatlardan birir hisoblanadi.
O’zbekiston aholi soni bo’yicha jahondagi 240 ga yaqin davlatlar ichida 38-o;rinda turadi. Aholi o’lganlar soniga nisbatan tug’ilganlar sonining ortidagi hisobiga doimo ko’oayib turadi.
Bunday ko’payish aholining tabiiy ko’payshi deyiladi. Shuningdek, aholi migratsiya hisobiga ham ko’payadi. Buni aholining mexanik ko’payishi deyiladi. Mamlatimizda migratsiya minus saldoga ega.
Aholi tabiiy ko’payishining yuqori sur’atlari aholi zichligi (1kv km hududga to’g’ri keladigan aholi soni) ning ortishida ham o’z ifodasini topmoqda.
Mamalaktimiz bo’yicha aholining zichligi hark v km ga 1926-yilda 11 kishini tashkil etgan bo’lsa, endilikda bu ko’rsatkich 58 kishini tashkil etmoqda.
Hozirda O’zbekiston aholisining soni 26 million kishidan oshadi. Ammo buning hammasi mehnatga yaroqli hisoblanmaydi.
Qonunga ko’ra fuqarolar 9 yillik tayanch ta’lim olishlari zarur/ bu 16 yoshgacha bo’lganlarning barchasi o’qish bilan mashg’ul degani. Erkakalr 60 yoshdan, ayollar esa 55 yoshdan so’ng ishlamay nafaqa oladi.
Shunga ko’ra mamlakatimizda erkakalrning 16 yoshdan 60 yoshgacha, ayollarning 16 yohdan 55 yoshgacha bo’lganlarigina mehnatga yaroqli hisoblanadi. Ishlab chiqarishning ba’zi sohalarida 50 yosh, hatto 40 yoshdan nafaqaga chiqariladi.
Ayni vaqtda nafaqa yoshidagilar xohlasa ishlashlari ham mumkin. Shuningdek, 14 yoshgacha o’quvchilar o’qishdan bo’sh (ta’til) vaqtlarida ishlashlariga ruxsat etilgan.
Aholi migratsiyasi – ikki xil$ ichki migratsiya (aholining mamlakat ichkarisida, uning rayonlari o’rtasida yoki qishloq joylardan shaharlarga ko’chib yurishi) va tashqi migratsiya (mamlakatdan ko’chib ketish – emigratsiya va mamlakatga ko’chib kelish – immigratsiya).
Shularga muvofiq mehnatga yaroqlilar mamlakat jami aholisning yarmidan ortiqrog’ini tashkil etadi. Mehnatga yaroqlilarning asosiy qismi sanoatda, qishloq xo’jaligida, qurilishda band.
Ular foydali qazilmalar, mashinalar, oziq-ovqat va sanoat mahsulotlari ishlab chiqaradi, binolar bunyod etadi, ya’ni moddiy boylik yaratishadi.
Ta’lim, fan, madaniyat, tibbiyot xodimlarining mehnat natijalari boshqacharoq. Bularning mehnat natijalari ham foydali va zaruriydir.