Ahmad Yugnakiy va uning “Hibatul-haqoyiq” asari. Reja

Axi arni o’tgil o’gar ersa san,
Baxilga qatig’ yo o’qun qizlagil.

Himmat va saxovatni insonning eng yaxshi fazilati sifatida ta’riflagan Ahmad Yugnakiy kishilarni qashshoqlarga, muhtojlarga va sitamdiydalarga qaramli va mushfiq bo’lishga chaqiradi:

Yarog’liq oshingni kishiga edur,
Yarog’ bo’lsang ufrog’ yolingni butur.
Kuch emgan tekurma kishiga qoli,
Agar teksa emgak kishiding kutur.
Baxillik va ziqnalikni qattiq tanqid qilgan shoir, bu illatni tag-tomiri bilan qirqib tashlash kerak, degan xulosaga keladi:
Yimishsiz yig’och-tak karamsiz kishi,
Yimishsiz yig’ochni kesip o’rtagil.

Ahmad Yugnakiy baxillik va ziqnalik bilan birga, yashagan muhitning ayrim boshqa illatlarini ham tanqid qiladi, xushomadgo’y va tamagir kishilarni shafqatsizlik bilan fosh qiladi, bechora va yo’qsillarga yuragidan achinadi.

Budun mollik elga urub yuzlarin,
Tuzu qul qilurlar ozod o’zlarin.
Kim ul molsiz ersa, ul erni ko’rub,
Yuz urub kacharlar, yumub ko’zlarin.

Shoir amaldorlarni, zodagonlarni marhamatli va shafqatli bo’lishga chaqiradi, arzimas sabab yoki bahona bilan kishilarni o’limga mahkum qilish va jazolashga qarshi isyon qiladi.

Bu bir aybdan o’tru boshni kesguchi,
Ochunda tirilg’u kishisiz qolur.

Ahmad Yugnakiy ko’pni mensimagan mutakabbir va balandparvoz kishilarni qoralab, kamtarlik va xeshtavozelikni targ’ib qiladi:

...Yana bir keraklik so’zum bor sanga,
Ayoyin man ani, quloq tut manga!
So’z uldur: takabburni boshtin solip,
Tavozu’ni bark tut, yopush, ket anga.


Din va shariat haqida
Ahmad Yugnakiy islom dinini e’tirof qiladi va uni ideallashtiradi, dostonining dastlabki misralarini xudoga, Muhammad payg’ambar va to’rt xalifaga atab, qur’on oyatlarini keltiradi. Shoirning diniy-xurofiy tushunchalari doston muqaddimasi bilan chegaralanib qolmaydi, balki u boblardagi ayrim masalalarning mohiyatiga singib borib, shoirning fikr-mulohazalaridagi ziddiyatlarni chuqurlashtiradi. Yo’qsil va qashshoq kishilarning turmushiga achinib, himmatsiz davlatmandlarni qoralab, ularni muruvvatli va marhamatli bo’lishga undagan shoir boylik va qashshoqlikni xudoning «amr-irodasi», «taqdiri azal» bilan bog’laydi: