Ahmad Yugnakiy va uning “Hibatul-haqoyiq” asari. Reja

Biliksiz-yiliksiz so’ngaktak xoli,
Yiliksiz so’ngakka sunulmas alik.
Bilik bilti bo’lti eran belguluk,
Biliksiz tirikla yituk ko’rkuluk.
Biliklik er o’lti, oti o’lmatu,
Biliksiz esan erkan, oti o’luk...
Ahmad Yugnakiyning bu mulohazalari, shubhasiz, progressiv ahamiyatga ega.
Axloq-odob masalalari
«Hibatul-haqoyiq» didaktik doston bo’lib, axloq-odob masalalari undagi ko’pchilik boblarning tematik asosini tashkil etadi. Shoir til odobi, saxiylik, baxillik, kamtarlik, ezgulik va boshqalar haqida xuddi Yusuf Xos Hojib kabi zamonasining peshqadam murabbiysi sifatida fikr yuritib, kishilarga o’git beradi.
Rost, sog’lom va mazmunli so’zlashni, kerak bo’lganda, sir saqlay olishni maqtab, laqmalik, yolg’on so’zlash va sergaplikni qoralagan shoir tilni tiyish odobning boshi deydi:
Eshitgil, biliklik naku teb ayur:
Adablar bashi til kutazmak turur.
Tiling bakta tutg’il, tishing sinmasun,
Qoli chiqsa bakta tishingni siyur.
Sonip so’zlagan er so’zi so’z sog’i;
O’kush yangshag’an til ey olmas yog’i.
So’zung bo’shlug’ esma yig’a tut tiling,
Etar boshqa bir kun bu til bo’shlug’i.
Xiradliqu, bo’lur tili bo’sh kishi?
Tilim boshni edi bu til, so’z bo’shi...
Ikki neng biriksa bir erda qoli,
Bukandi ul erga muruvvat yo’li:
Bir ul yangshir ersa keraksiz so’zin,
Ikinchi yalg’on ersa ul erning tili...

Shoir kishilarni birovni achchiq va yomon so’zlar bilan ranjitmaslikka chaqirib, tilning yarasi bitmas yaradir deydi:

O’chukturma erni tilin, bil, bu til
Bashaqtursa, butmas, butar o’q boshi.

Shoir dostonning to’rtinchi navida saxiylik va baxillik haqida so’zlab, himmat va saxiylikni baxillik va ziqnalikka qarama-qarshi qo’yadi, bu masalalarga doir pandomiz mulohazalarini, qisman bo’lsa-da, boshqa boblarga ham singdiradi, badiiy til vositalaridan, xususan, o’xshatishlardan va xalq maqolalari hamda ta’birlaridan foydalanadi.