|
BEHISTUN QOYTOSH SURATLARI Behistun yozuvi-miloddan avvalgi 523-521 voqealari haqida bayon qiladi.Shoh Doro I buyrug'i bilan yozilgan, Eronda Kirmonshoh va Hamadon o'rtasidagi janubi-g'arbiy tosh ustida uch tilli (qadimgi fors, Elam va Bobil ) shohlarining yozuvlari va antik davrning eng katta epigrafik yodgorliklaridan biri eng muhim ahamiyatga ega. Shoh Doro aytadurki: Axuramazada irodasi bilan quyidagi davlatlarni qo’limga kiritib ulaning podishosi bo’ldim:Fors,Elam,Bobil,Ossuriya,Arabiston,Misr,Lidiya, Armaniston,Kappadokiya,Parfiya,Marang’iyona,Aryo,Xorazm,Baqtriya,So’g’diyona, Gandxara,Saka,Sattagadiya, Araxoziya,Maka:hammasi bo’lib 23 davlat Ahura xudosi-Mazda, chap qo'lini Doroga uzatib, ramziy ravishda shoh hokimiyatini unga topshiradi va o'ng qo'li bilan ko'tarilgan shohga baraka beradi. Doro qirol tojida to'liq hajmda tasvirlangan. Uning o'ng qo'li Ahur-Mazda uchun prostertning ibodat ishorasida, chap tomonida esa kamonga suyanadi. Doro taxtga ko'tarilganda g'alayon ko'targan sakkizta isyonchi va saka tigrahauda qabilasi Skunxning isyonkor rahbari tasvirlangan. Asirlar qo'llari orqa tomondan bog'langan, ular bir uzun zanjir bilan bog'langan. Doroning orqasida-uning ikki jangchisi tasvirlangan yon tomonlarida matn ustunlari tortiladi. Bugungi kunda yozuvlar va yengilliklarni faqat uzoqdan ko'rish mumkin — ularni yaqin masofadan ko'rib chiqish mumkin emas. 2500 yil oldin qadimgi haykaltaroshlar ishni tugatib, pastga tushib, har qanday imkoniyatni yo'qotish uchun tosh qadamlar tashladilar Ahura xudosi-Mazda, chap qo'lini Doroga uzatib, ramziy ravishda shoh hokimiyatini unga topshiradi va o'ng qo'li bilan ko'tarilgan shohga baraka beradi. Doro qirol tojida to'liq hajmda tasvirlangan. Uning o'ng qo'li Ahur-Mazda uchun prostertning ibodat ishorasida, chap tomonida esa kamonga suyanadi. Doro taxtga ko'tarilganda g'alayon ko'targan sakkizta isyonchi va saka tigrahauda qabilasi Skunxning isyonkor rahbari tasvirlangan. Asirlar qo'llari orqa tomondan bog'langan, ular bir uzun zanjir bilan bog'langan. Doroning orqasida-uning ikki jangchisi tasvirlangan yon tomonlarida matn ustunlari tortiladi. Bugungi kunda yozuvlar va yengilliklarni faqat uzoqdan ko'rish mumkin — ularni yaqin masofadan ko'rib chiqish mumkin emas. 2500 yil oldin qadimgi haykaltaroshlar ishni tugatib, pastga tushib, har qanday imkoniyatni yo'qotish uchun tosh qadamlar tashladilar Shoh Doro ayturki: Marg’iyona nomli davlat mendan ajralib chiqib ketdi.Marg’iyonalik Frada ismli bir odam o’zini viloyat hokimi deb e’lon qildi.Keyin men Baqtriya satrapi bo’ysunuvchi odamim fors Dadarshishni chaqirib unga gapirdim:”menga bo’ysunmaganlarni tor mor qilish kerak”.Dadarshish qo’shinlari bilan otlanib,marg’iyonaliklar bilan jang qildi.axuramazda menga yordam ko’rsatdi.Axuramazda irodasi bilan mening qo’shinlarim qo’zg’olonchilarni butunlay mag’lubiyatga uchratdi.Bu jang asiadiy oyining 23 sanasida bo’lib o’tdi.shundan so’ng davlat mening qo’limga o’tdi. Podsho Doro xabar qiladi:”Bundan so’ng men saklarga qarshi sak yurtiga bostirib bordim.Ularning o’zlari cho’qqi qalpoq kiyib yuradilar.Men daryoga yetib keldim,daryoda kemalardan ko’prik qilib saklarni tor mor qildim.Ularning sardori Skunxa ismli odamni tutib,meni huzurimga keltirdilar.Men o’z hohishim bilan saklar yurtiga yangi boshliq tayin qildim.Shundan so’ng mamlakat mening qo’l ostimga o’tdi”. “Bu saklar Axuramazdani qadrlaganlar,men Axuramazdani ulug’layman.Axuramazda irodasi va o’z hohishim bilan ularni tinchlantirib qo’ydim. Naqshi Rustam Naqshi Rustam yozuvlarida mamlakatlar ro’yxati Midiya va Elamdan so’ng sharqiy viloyatlardan boshlanadi:”Men Doro,ulug’ podsho,shahanshoh,ko’p qabilali mamlakatlarning podshosi,Vishtasib o’g’li,Ahamoniy,fors,forsning o’g’li,ariylar urug’idan kelib chiqqan ariy.”Fors viloyatidan tashqari quyidagi mamlakatlarni bo’ysundirganman,menga xiroj to’lovchi bo’lgan,mening so’zimni ijro etgan,mening qonunimga asoslanib rivojlanayotgan:Midiya,Elam,Parfiya,Aryo,Baqtriya, So’g’diyona,Xorazm…Saka Xaumavarka,Saka Tigraxauda …. dengizdan narigi yerlardagi saklar”.1972-yilda Suza shahrida topilgan Doro I haykalidagi yozuvlarida Baqtriya,So’g’diyona va Xorazmdan tashqari “balchiq va tuproq o’lkasi saklari “ tilga olingan Persepol yodgorligi Erondagi qadimgi Persepol shahridan baqtriyaliklar,xorazmliklar, so’g’dlar va saklarning o’yib ishlangan rasmlari topilgan.(Doro I va Kserks podsholar saroy devorlaridagi bo’rtma rasmlarda turli xalqlarning xiroj keltirish manzarasi tasvirlangan) Persepol saroyidagi rasmlar Markaziy Osiyo xalqlarining eng qadimgi tasvirlaridir (ularning qiyofasi,kiyim-boshlari,qurollari va ma’nosida). Turli xalqlar qatorida sug’diylar 8-guruhda ko’rsatilgan.Ular yetti kishidan iborat bo’lib shohga idishlar,gazmol,noma’lum hayvon terisi va ikki qo’yni yetaklab kelayotgani tasvirlangan 1.O’n birinchi guruhda uzun cho’qqili qalpoqlardagi saklar ko’rsatilgan.Ular kiyim kechaklarni ko’tarib va otni yetaklab boqmoqdalar. 2.O’n beshinchi guruhda baqtriyaliklarning besh vakili idishlarni va tuyani olib borayotganligi tasvirlangan. 3.O’n yettinchi guruh xorazmliklar bo’lib,ularning dudama xanjar,xarbiy bolta, bilakuzuk va oltin olib kelayotgani ko’rsatilgan. Bu rasmlarda So’g’diyona,Baqtriya,Xorazm va saklar viloyatidan bo’lgan soliq to’lovchilarning ahamoniylarga turli xil buyumlar (tikuvchilik,xunarmandchilik,zargarlik,harbiy qurollar), Qadimgi Sharqda mashhur bo’lgan otlar va tuyalarni olib kelayotgani tasvirlangan. Ahamoniylar davri yozuvlarida yurtimiz xalqlarining o’tmish tarixiga tegishli quyidagi ma’lumotlar bor:viloyatlar va xalqlarning nomlari,siyosiy jarayonlar-Baqtriyaning bir qismi bo’lgan Marg’iyonada Frada boshchiligidagi qo’zg’olon tor-mor qilish saklar ustiga yurishlar,iqtisodiy tuzum va moddiy madaniyat tog’risida ma’lumotlar keltirilgan
Do'stlaringiz bilan baham: |
