Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tuproqlarni madaniylashtirish. 
Tuproq unumdorligini doim yaxshi va yuqori 
holatda saqlab turish maqsadida, insonlar tomonidan tuproq tabiiy xossalarining 
o‘zgartirish jarayonlariga tuproqni madaniylashtirish deyiladi.
Tuproqlarning madaniylashtirishga qaratilgan kompleks tadbirlar sistemasi, 
ekilardan barqaror va muttasil hosil olishni ta’minlovchi tuproq xossalarini 
yaxshilash imkonini beradi. Tuproqlarning madaniylashtirishning biologik, kimyoviy 
va fizikaviy usullaridan foydalaniladi.
Biologik usul
- tuproqqa chirindi va azotnig ko‘proq tushishiga imkon 
beradigan tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Shu maqsadda ko‘p yillik o‘tlar (beda va turli 
dukkaklilar) ekiladi va maxalliy – organik o‘hitlardan foydalaniladi. 
Kimyoviy usul
- yerga mineral o‘g‘itlar solish yo‘li bilan tuproqqa
o‘simliklar uchun zarur va tez o‘tadigan oziq elemetlarning miqdorini ko‘paytirish 
hamda tuproqning kimyoviy xossalariga qaratilgan. 
Fizikaviy usullarga
- fizik muxanikaviy va melioratv tadbirlar qo‘llash yani 
yerni ishlash, haydalma qatlamda agronomik jihattan qimmatli struktura yaratish, 
tuproqning suv- fizik, issiqlik xossalari va rejimlarini yaxshilash singari tadbirlar 
kiradi. 
Qo‘riq yerlar foydalagnishga kiritilib, madaniylashtirilgandan keyin, u tabiiy 
unumdorlik bilan bir qatorda sun’iy unumdorlikka yega bo‘la boshlaydi. Lekin 
tuproq qanchalik madaniylashtirilmasin sun’iy unumdorlik bilan bir qatorda, doimo 
tabiiy unumdorlikka yega bo‘ladi. Demak, bu har ikkala unumdolik turlari bir-biri 
bilan bog‘liq. Yerlar qanchalik o’zuoq muddat foydalanilib, uning ma’daniy xolati 
yaxshilanib, yuqori agrotexnika tadbirlari sistemasi qo‘llanilsa, tuproqning sun’iy 
unumdorligi ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Ma’daniy o‘simliklar tomonidan tabiiy 
va sun’iy unumdorliklar foydalanilganda bular haqiqiy samarali unumdorlikka 
aylanadi. Bundan tashqari potensial samarali unumdorlik ham ajratiladi. 
Yo‘naltirilgan holda ma’daniy tuproqlarning yaratilish jarayonlari o‘z navbatida 
tuproq unumdorligining muayyan darajasi (modeli) ni yo’zaga keltirish imkonini 
beradi. Tuproq unumdorligi modeli deganda ekinlarning ma’lum darajadagi hosilni 
olish uchun zarur shart sharoitlarga javob beradigan va agronomik nuqtai nazardan 
ahamiyatga ega bo‘lgan tuproq xossalari yig‘indisi tushiniladi. 
Har bir tuproq tipi uchun unumdorlik darajasini ko‘rsatuvchi muayyan, o‘ziga 
xos bo‘lgan xossalar ko‘rsatkichi mavjuddir.

---

79 
Shuning uchun insoniyat tomonidan qishloq xo‘jaligida tuproq va iqlim 
sharoitida mos rejalashtirilgan madaniy ekinlar ekiladi va yerning meliorativ holatini 
yaxshilash uchun bir qator agrotexnik tadbirlarni amalga oshiriladi. 
Hozirgi paytda tuproqning unumdorligini baholash, narhini aniqlash maqsadida 
tuproq boniteti va kadastri ishlab chiqilgan. Uni amalga oshirish uchun ham bir 
fermer va shirkat xo‘jaligidagi yerlarning kadastri va bonitirovkasi ishlab chiqiladi. 
Bunda tuproq bahosini ishlab chiqish, ichki imkoniyatlaridan, meliorativ holati, suv-
fizik xossalari, kimyoviy tarkibi, oziq moddalar miqdori, ekologik holati va ko‘p 
yillar mobaynida olingan hosil e’tiborga olinadi. 
Tuproq qoplamining unumdorligini oshirish va uni muhofaza qilish xalq 
farovonligining asosiy iqtisodiy mezonidir. Shuning uchun mamlakatimizda yetishib 
kelayotgan yosh kadrlarning asosiy xalqimizning asosiy boyligi bo‘lgan ona 
tuprog‘imiz haqidagi bilimlarini yanada oshirish bugungi kunning dolzarb 
masalalaridan biridir.