Agrokimyo va tuproqshunoslik

Quruqlik vulkanlari
. 
Vulkan jarayoni faqat okeanda yoki orol, 
yarimorollarda sodir bo‘lmasdan, balki materik orasidagi tog‘lar, platolarda ham 
kuzatiladi va o‘z mahsuloti bilan yer po‘stini vulkan jinsi va foydali qazilmalar 
7 - rasm. Filippindagi Mayon 
vulkani. www.news.bbc.cj.uk 
8- rasm. Klimanjaro vulkani.
http://fotoart.org.ua 

---

57 
bilan boyitadi. Materikdagi vulkanlar okean va orollardagiga nisbatan paydo 
bo‘lishi va mahsuloti bilan farq qiladi, 
Quruqlikda neogen va antropogen davrida harakatda bo‘lgan vulkanlardan 
xarakterlilari Markaziy va Sharqiy Afrika, Arabiston, Yevropaning g‘arbi, 
Osiyoning markazi, shimoliy - sharqiy va sharqiy qismida ko‘proq tarqalgan. 
Afrikaning markazida va sharqiy qismidagi vulkanlar asosan paleogen va 
antropogen davrida hosil bo‘lgan katta yer yoriqlarida joylashgan bo‘lib, yangi 
strukturalar hosil bo‘lishiga olib kelgan. Afrikaning shimoliy - g‘arbida 3000 km 
cho‘zilgan tog‘liklar Markaziy Afrika do‘ngligidan mintaqaviy yer yorig‘i bilan 
ajralib turadi. Janubda Janubiy Afrika tog‘lari (eni 2,5 ming km) bor. Materik 
sharqida esa 4 ming km ga cho‘zilgan baland Afrika tog‘lari bo‘lib, u 
Zambiyadan boshlanib Qizil dengizgacha boradi. Yer yoriqlaridan chiqqan bazalt 
tarkibli vulkan jinslari qari (tokembriy) tog‘ jinslari ustiga quyilgan. 
Bunday vulkan faolyati ayrim joylarda hozirgi vaqtda ham kuzatiladi. 
Masalan Afrikadagi Kilimanjaro vulkan guruhidan Kibo 6010 m shular 
jumlasidandir
(7-8-rasm). 
 
Agar otilib chiqayotgan materiallar orasida tog‘ jinslarining mayda bo‘laklari 
ko‘proq bo‘lsa salzlar o‘rnida past nishablikdagi konus yoki tepalik hosil bo‘ladi. 
Bunday balchiq vulkan tepaliklarining uchida krater yoki kaldera hosil bo‘ladi. 
Balchiq vulkan tepaliklarining balandligi bir necha o‘nlab metrdan yuzlab metrga 
yetishi mumkin. Vulkanlarning ildizi 12-15 m chuqurlikkacha boradi. Uglevodorod 
gazlari yonuvchi bo‘lganligi sababli ko‘pincha balandligi yuzlab metrga boruvchi 
yong‘in alangasi ko‘tariladi.