Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tog‘ o‘rmon sur tusli tuproqlar.
Bu tuproqlar 3 ta tipchaga bo‘linadi: sur 
tusli; to‘q sur tusli; och sur tusli. Mazkur tuproqlar Kavkaz tog‘ida Oltoy- Syan tog‘ 
sistemalarida, Sharqiy Sibr va Janubiy Uralda keng bargli daraxtzorlar ta’sirida va 
o‘tloqlar ta’sirida paydo bo‘lgan. Tuproq paydo qiluvchi ona jinsi metamorfologik 
tog‘ jinslarining mahsulotidir. Tog‘ o‘rmon sur tusli tuproqlar tekislikda joylashgan
o‘rmon sur tusli tuproqlarga juda o‘xshash. Faqat tog‘likdagi bu tuproqlarning 
qatdlami uncha aniq emasligi , tosh qatlami borligi, umuman tuproq qatlami qalin 
bo‘lmasligi bilan farq qiladi.
O‘rmon tog‘ sur tusli tuproqlarda chirindi miqdori A gorizontida 3% dan 6% 
gacha, ba’zan 10-16 % gacha yetadi. Reaksiyasi kislotali , pastki qatlamlarda esa 
neytralga yaqin. 

---

227 
Tog‘ o‘rmon qo‘ng‘ir tusli tuproqlar.
Tog‘ o‘rmon qo‘ng‘ir tusli tuproqlar 
Kashtan, Qirim, Kavkaz, Chotqol tog‘ tizmalarida dengiz sathidan 500 – 1200 m
balandlikda tarqalgan bo‘lib, o‘rtacha yillik harorat 5-10
0
S li mo‘tadil iqlim 
sharoitida rivojlanadi. Yiliga 600 dan 1500 mmgacha ba’zi joylarda esa 1800 mm 
gacha yog‘in yog‘adi. Yog‘in yil davomida notekis taqsimlangan, yozning iqqinchi 
yarmi va kundo’zgi birinchi yarmi deyarli yomg‘irsiz o‘tadi. 
Yog‘in kam tushadigan joylarda siyrak o‘sadigan archazorlar tagida chirindi 
miqdori o‘rtacha bo‘lgan tog‘ o‘rmon qo‘g‘ir tusli tuproqlari, yog‘in ko‘p 
yog‘adigan joylarda esa, chirindi ko‘p bo‘lgan kuchli ishqorsizlangan tog‘- to‘q 
qo‘ng‘ir tuproqlar tarqalgan. 
Tog‘ o‘rmon qo‘ng‘ir tusli tuproqlari o‘rmon to‘shamasining yupqa, A 
gorizontining chirindi miqdoriga qarab qo‘ng‘ir kulrang bo‘lishi bilan xarakterlanadi. 
Pastga tomon qo‘ng‘ir rang kuchaya boradi va jigar ranga aylanadi, bu qatlamda 
ko‘proq soz to‘planadi va zichlashadi. Uning qalinligi 40-80 sm . Mazkur gorizont 
uvoqcha- g‘o‘ras’hali, pastda esa g‘o‘ras’hali sturukturasi bilan farq qiladi. O‘tuvchi 
gorizont bir oz och jigar rang va och qo‘ng‘ir tusda. Karbonatlar V gorizontlarda 
uchraydi. Tuproqda chuvalchanglar ini juda ko‘p bo‘ladi.