Agrokimyo va tuproqshunoslik

Fizik xossalari. 
Tipik bо‘z tuproqlarning yuqori gorizontlarida zichlik 
uncha yuqori emas (zichligi 1,17-1,22 g/sm
2
), och tusli bо‘z tuproqlarda esa ancha 
katta (zichligi 2.5-1,45 g/sm
2
). Bо‘z tuproqlarning barcha profili uchun yuqori 
kovaklik (50-60 foiz) xarakterli. (78-jadval). 
Bо‘z tuproqlar fizik xossalarining qulay bgelishi, asosan undagi 
mikroagregatlarning kgepligi va tuproqdagi jonivorlarning aktiv faoliyati bilan 
bog‘liq. 
Bо‘z tuproqlar zonasi mamlakatimiz qishloq xgejaligida muxim gerinni 
egallaydi. Unda asosiy paxtachiliq noxiyalari joylashgan. Paxtachiliq bilan bir 
katorda, zonada kgeplab ekinlar: sholi, kand lavlagi, makkajgexori, bugdoy, lub 
ekinlari, sabzavot, kartoshka va boshqalar yetishtiriladi. Bu yerda bog‘dorchiliq, 
о‘zumchiliq va pillachiliq ham keng rivojlangan. 
Bо‘z tuproqlar zonasining muxim xususiyati dexkonchiliqda yerlarni 
sugorib foydalanishdir. X,aydaladigan yerlarda asosan bо‘z tuproqlar, Qadimdan 
sugoriladigan bо‘z tuproqlar va getlok tuproqlar tarqalgan. Bо‘z tuproqlarning 
muxim agronomik xususiyati, ularning kam gumusli va shunga kgera azotning 
ham uncha kgep bilmasligidir. 

---

210 
Bu tuproqlarning genetik xususiyatlariga va yerga gegit solish, shuningdek, 
almashlab ekishda kgellaniladigan ekinlar turiga bog‘liq. Bо‘z tuproqlar 
sugorilganda yuqori biologik aktivlikka ega bgeladi. Bunday sharoitda 
gesimliklarning barcha gesish davrida ammonifikatsiya va nitrifikatsiya 
jarayonlari aktivlashadi, vaxolanki sugorilmaydigan yerlarda, ayniqsa yozning 
namlik yetishmaydigan davrlarida, mikroorganizmlarning faoliyati keskin 
kamayadi. 
Sugoriladigan bо‘z tuproqlar (shuningdek, getlok-bо‘z va getlok 
tuproqlar)ni agronomik nuktai nazardan baxolanayotganda geziga xos kuyidagi 
xususiyatlar: tuproqning muayyan genetik tipga kirishi, sugorilish muddati, 
madaniylashganlik darajasi, tuproqning shgerlanish va eroziyaga uchraganligi, 
tuproq paydo qiluvchi ona jinslar genezisi, tuproq va jinslarning mexanik tarkibi 
va fizik xossalari, tuproqlardan zax suvlarning oqib ketish xolati kabilar e’tiborga 
olinadi. 
Sugorish muddatiga qarab, tuproqlar Qadimdan sugoriladigan (voxa) 
tuproqlarga, sugoriladigan (voxa) tuproqlarga va yangi gezlashtirilgan tuproqlarga 
ajratiladi.