Agrokimyo va tuproqshunoslik

Nazorat uchun savollar: 
1. Namuna deganda nimani tushunasiz ? 
2. Namuna necha xil bo‘ladi ? 
3. Analitik namuna deganda nimani tushunasiz ? 
4. Tuproqning tahlilga tayyorlash tartib qoidalarini ayting ?
5. Gigroskopik namlik deganda nimani tushunasiz ? 
6. So‘lish koeffitsiyenti yoki so‘lish namligi deganda nimani tushunasiz ? 
7. Maksimal gigroskopik namlik qanday aniqlanadi ? 
8. Gigroskopik namlikni aniqlashda qanday asboblardan foydalaniladi? 
9. Gigroskopik namlikni aniqlashning qanday ahamiyati bor ?
 
 

---

243 
LABORATORIYA MASHG‘ULOTI №3
Tuproqning umumiy fizik xossalari hajm og’irligi solishtirma og’irligini 
aniqlash va ular orasidagi kovakligini hisoblash.
 
Nazariy tushuncha: 
Ma’lum hajm tuproq oralig‘idagi bo‘shliqlarning 
umumiy hajmiga kovaklik deb ataladi. Kovaklik tuproqning mexanik tarkibi, 
strukturasi va tuzilishiga bog‘liq. Tabiiy sharoitda tuproq kovakliklari turli 
nisbatlarda suv va havo bilan to‘lgan bo‘ladi. 
Tuproqning kovakligi: umumiy, kapillyar va nokapillyar turlarga ajratiladi. 
Umumiy kovaklik tuproqdagi jami g‘ovak bo‘shliqlarning umumiy hajmidan iborat. 
Kapillyar kovaklik odatda tuproqning gilli zarralari tufayli hosil bo‘ladigan juda 
ingichka (kapillyar) bo‘shliqlar yig‘indisidan iborat. Nokapillyar kovaklik deganda 
struktura agregatlari yoki yirik qumli zarralar oraligidagi bo‘shliqlar yig‘indisi 
tushuniladi. Meyorida namlangan tuproqlarda kapillyar kovaklar odatda suv bilan, 
nokapillyar kovaklar esa havo bilan to‘lgan bo‘ladi. 
Kapillyar kovaklik bilan nokapillyar kovaklik orasidagi eng maqbul nisbat 
taxminan 1:1 deb hisoblanadi.
Umumiy kovaklik quydagi formula bilan hisoblanadi. 
100
*
)
(
1
D
d
P
ум


,% 
bu yerda:
ym
P
-umumiy kovaklik, %; d-tuproq zichligi (hajmiy massa), 
g/sm
3
; D-qattiq qismining zichligi, g/sm
3
; 100–foizga hisoblash uchun. 
Tuproqning kovakligi yuqori bo‘lishi bilan bir qatorda kapillyar kovakligi ham 
kattaroq bo‘lishi va shuningdek aerasiya nokapillyar kovakligi esa barcha hajmning 
kamida 15-20 % ni tashkil etishi agronomiya nuqtai nazaridan muhimdir. Agar 
tuproqning namligi eng kam nam sig‘imiga mos bo‘lgan sharoitda aerasiya 
kovakligining hajmi barcha hajmning 15-20 % idan kam bo‘lsa, u holda aerasiyasini 
yaxshilash uchun agronomik yoki meliorativ chora-tadbirlar ko‘rilishi zarur.