Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

Tuproqning yoshi. Tuproqning absolyut va nisbiy yoshi ajratiladi. Tuproq paydo bo‘lishidan boshlab hozirga qadarli o‘tgan vaqt absolyut yosh hisoblanadi. Bu vaqt bir necha yildan ming va million yillarni uz ichiga oladi. Eng katta yosh tropik zona tuproqlariga to‘g‘ri keladi va ular xap xil sabablar (suv eroziyasi, deflyatsiya kabi) taʼsirida uncha buzilmagan Mamlakatimizning aksariyat territoriyasi tuproqlarining absolyut yoshi ming va o‘n minglab yillar bilan belgilanadi.
Nisbiy yoshi tuproq paydo bo‘lish jarayonlaridagi turli bosqichlarning bir-biri bilan almashinuv vaqtini xarakterlaydi. Nisbiy yosh jinslarning tarkibi va xossalari, Tuproq paydo bo‘lish jarayonlarining tezligi va yo‘nalishi, joyning relyef sharoitlariga bog‘liq.
Tuproq paydo bo‘lishida insonlar ishlab chiqarish faoliyatining roli. Insonlar o‘zining qishloq xo‘jaligidagi faoliyati bilan Tuproq va Tuproq paydo qiluvchi tabiiy omillarga katta taʼsir etadi. Ammo uning taʼsiri tabiiy omillardan uz mohiyati bilan farq qiladi.
Tuproqlarning rivojlanishida biologik omilning ahamiyati yuqorida ko’rib chiqildi. Shu o‘rinda yana bir bor ta’kidlash lozimki, o‘simliklar tuproq hosil bo‘lishida eng muhim omil hisoblanadi. O'simlik va tuproq bir-biridan ajralmas tizimni tashkil qiladi.
O'simlik va tuproq o'rtasida mavjud bo'lgan yaqin va uzviy bog'liqlik tufayli o'simliklarning har qanday o'zgarishi tuproqlarning o'zgarishi bilan birga keladi va aksincha, tuproqlarning o'zgarishi, ayniqsa ularning namlik rejimi, aeratsiya, tuz rejimi va boshqalar muqarrar ravishda o'zgarishlarga olib keladi. o'simliklarning o'zgarishi ... Shunday qilib, o'simlik guruhlari va tuproq muhitining o'zaro ta'siri natijalari bir tomonlama emas; ular nafaqat tuproq muhitidagi o'zgarishlarda, balki o'simlik guruhlaridagi o'zgarishlarda ham ifodalanadi.
Aytilganlardan ma'lum bo'ladiki, tuproq va o'simliklar guruhlari hech qanday o'zgarishlarga duch kelmaydigan qandaydir muzlagan shakllanishlarni ifodalamaydi; ular uzluksiz rivojlanib, rivojlanib boradi, natijada tuproqning yangi genetik tiplari va tiplari va ular bilan bog'liq yangi o'simlik shakllanishlari paydo bo'ladi.
Iqlim. Iqlim tuproq hosil qiluvchi jarayonlarning rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi. Iqlim sharoitlarining tabiati asosan quyidagi elementlar bilan belgilanadi: harorat, yog'ingarchilik va bug'lanish. Mamlakatimizning turli hududlarida iqlim elementlarining miqdoriy ifodasi va kombinatsiyasi bir xil emas. Makroiqlim va mikroiqlimni farqlang.
Makroiqlim deganda iqlimning yuzlab kilometrlarda o'lchanadigan keng maydonlar uchun umumiy bo'lgan xususiyatlari tushuniladi.
Mikroiqlim yuzlab va hatto o'nlab metrlarda o'lchanadigan kichik hududlarga xos bo'lgan iqlim xususiyatlari deb ataladi. Tuproqni issiqlik va namlik bilan ta'minlash iqlim bilan bog'liq; issiqlik va namlik, o'z navbatida, o'simliklarning tabiatini va mikrobiologik jarayonlarning intensivligini belgilaydi.
Shuning uchun iqlim ko'p jihatdan tuproqni organik moddalar bilan boyitish bilan bog'liq. Shu bilan birga, ayrim hollarda, ko'p miqdorda organik moddalar, boshqalarda - ahamiyatsiz.
Haddan tashqari namlik zonasida yog'ingarchilikning ko'pligi tuproqning yuvilishiga va organik qoldiqlarning quyi gorizontlarga parchalanishi natijasida hosil bo'lgan oson eriydigan tuzlarni, shu jumladan minerallarni olib tashlashga yordam beradi.
Qurg'oqchil iqlim sharoitida oson eriydigan birikmalar nafaqat amalga oshirilmaydi, balki, aksincha, tuproqning yuqori qatlamlarida to'planib, sho'rlanishga olib keladi.
Iqlim sharoitlari kimyoviy, fizik, fizik-kimyoviy va eng to'g'ridan-to'g'ri ta'sir qiladi biologik jarayonlar tuproqda, bir holatda ularni mustahkamlash, ikkinchisida - ularni sekinlashtirish. Iqlim asosan tuproqning suv rejimi bilan bog'liq bo'lib, u tuproq hosil bo'lish jarayonlarida katta rol o'ynaydi. Turli hududlarda iqlim sharoiti sovet Ittifoqi bir xil emas. Shuning uchun turli iqlim zonalarida tuproq hosil bo'lish jarayonlari turlicha kechib, juda xilma-xil tuproqlarning paydo bo'lishiga va rivojlanishiga olib keladi.
Rus olimi P.A.Kostichev tuproqning hosil bo‘lishida biologik omillar, ayniqsa o‘simliklar olami roliga e‘tibor beradi va shunga ko‘ra tuproqqa quyidagicha ta‘rif beradi: "Tuproq deganda o‘simliklarning ildizlari chuqur kirib boradigan yer yuzasining ustki qatlamini tushunish kerak". Tuproqning eng muhim xossasi - unumdorlikdir. Tuproq unumdorligining rivojlanishida tirik organizmlar, jumladan yashil o‘simliklar vamikroorganizmlarning roli alohida ahamiyatga ega. Shunga ko‘ra tuproqning yana bir ta‘rifini keltiramiz: «Iqlim va tirik organizmlar ta‘sirida o‘zgargan va o‘zgarayotgan hamda unumdorlik qobiliyatiga ega bo‘lgan yerning ustki g‘ovak qatlamiga tuproq deyiladi».
Tuproq o‘ziga xos organik-mineral tarkibga ega. Tuproq paydo bo‘lishi jarayonida gumus va boshqa murakkab organik birikmalar to‘planishi sodir bo‘ladi. Shuningdek tuproq biogen ikkilamchi alyumosilikatli minerallar, biofil elementlar bilan ham boyib boradi, shunday qilib asosiy xossasi – unumdorlikka ega bo‘ladi. Tuproq qoplami unumdorligi tufayli o‘simliklar o‘sishi va rivojlanishini ta‘minlash ya‘ni hosil beraolish qobiliyatiga ega. Tuproqning ushbu xossasi insonlarning yashash va ko‘p tarmoqli qishloq xo‘jaligining vujudga kelishida muhim sharoitlardan biri hisoblanadi.
Tuproq qoplami va o‘simliklar ajralmas birlik - jahon tuproq – ekologik sistemasini tashkil etadi, qaysiki unda o‘simlik va tuproq birgalikda yashaydi. Bundan million yillar oldin quruqlikda o‘simliklar paydo bo‘lgan. O‘sha paytdayoq, bizning planetamizdagi barcha tirik organizmlar tarixi bilan bog‘liqbo‘lgan, juda murakkab tarixni bosib o‘tgan, tuproq paydo bo‘lish jarayoni yuzaga kelgan.
Onа jins- bu tog jinsi yuzasi, undan yuqoridagi omillar ta'sirida tuproq hosil bo'ladi. Ona jinsi mavjud bo'lgan har qanday jins bo'lishi mumkin, agar u er yuzida yotsa va ob-havo ta'siriga tushsa. Shu sababli, tog 'jinslari ona jinsi sifatida ham namoyon bo'ladi - turli yoshdagi kristalli, metamorfik yoki cho'kindi jinslarning eluviumi, ammo toshlarni qoplagan to'rtlamchi cho'kindilar ancha keng tarqalgan.
Tuproq hosil bo'lish jarayonida har qanday ona jinsining roli tuproqning mineral qismi hosil bo'ladigan asosiy material bo'lib xizmat qilishiga qadar kamayadi. Shuning uchun tuproq tarkibi ona jinsining mos tarkibini aks ettiradi. Ba'zi morfologik xususiyatlar ona jinsiga bog'liq. Ammo ona jinsining qiymati bir xil turdagi tuproq turli jinslarda hosil bo'lishi bilan hech bo'lmaganda kamaymaydi - bu ma'lum bir tuproq zonasi ichidagi boshqa omillarning bir xilligiga bog'liq. Va aksincha, bir xil turdagi jinslarda har xil tuproq turlari hosil bo'ladi. Bu tuproq hosil bo'lishining barcha boshqa omillari farqiga bog'liq. Bu tuproq hosil bo'lishining barcha boshqa omillari farqiga bog'liq. Masalan: lyussda qora, kashtan, bo‘z tuproqlar hosil bo‘ladi.
Insonning roli Insonning tuproqqa ta'siri ibtidoiy odam erni o'stirishni va o'simliklarni o'stirishni boshlagan paytdan boshlab boshlandi. O'z-o'zidan paydo bo'lgan tabiiy kuchlardan farqli o'laroq, inson faoliyati sistematikdir. Noto'g'ri antropogen aralashuv tuproq eroziyasiga olib keladi. 6. Vaqt Ko'rib chiqilayotgan tuproq hosil bo'lishining barcha omillari o'z vaqtidagi ta'sirini ko'rsatadi.
Makro- va mikrorelyef tuproqlarning xaritalarida kontur bilan o'ralgan dog'lar shaklida aniqlanadigan mikro- va makrozonallik deb nomlanuvchi tuproqlarning tarqalishidagi topografik naqshlar bilan bog'liq. Tuproq chiziqlari asosan bir-biriga to'g'ri keladi ba'zi relef elementlari. Xaritalarni tuzishda, ayniqsa katta hajmdagi xaritalarda, u relyefga asoslanadi.
Tuproq - insonlarni ardoqlab, noz-ne‘matlar bilan to‘ydirayotgan bitmastuganmas boylik hamda zaruriy oziq-ovqat mahsulotlari va kerakli xom ashyo yetishtiradigan manbadir. Tuproq yurtimizning eng asosiy boyligi. Tuproq hayot uchun quyosh, havo va suvdek zarur bo‘lib, u biologik tirik jism hisoblanadi.
Tuproq paydo kiluvchi ona jinslar - tuproq paydo kiluvchi omillardan biridir. Ular ximiyaviy, mexanik va minyer alogik tarkibi, zichligi, tuproqnig fizikaviy, fizik-mexanikaviy hossalariga, suv-xavo, issiklik, ozuka va tuz rejimlari, unumdorligiga katta ta’sir etadi.