Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

Hashoratxo`r o`simliklar va ularning ahamiyati. Hozirgi vaqtda fanda kichik hashorotlar va boshqa mayda umurtqasiz hayvonlarni tutib ulardagi organik moddalarni qo`shimcha oziq sifatida foydalanuvchi 400 va undan ortiq o`simlik turlari mavjud. Ularning ko`pchiligi azotga kambag`al botqoq tuproqlarda uchraydi. Ammo ularning epifit va suv o`tlari formalari ham bor. Umuman ko`pchilik hashoratxo`r o`simliklar mineral elementlar juda kam bo`lgan tuproqlarda yashaydi. Ularning ildizlari kuchsiz rivojlangan va boshqa botqoq o`simliklaridan farqli ularoq, ularda mikoriz yo`q. Shuning uchun ham ularning o`sishi va rivojlanishida tutib olingan (ovlangan) narsaning ahamiyati kattadir. Hasharotxo`r o`simliklar o`z qurbonining tanasidan azot, fosfor, kaliy va oltingugurt elementlarini oladi. Shuningdek aminokislotalar va boshqa parchalanuvchi birikmalar tarkibidagi uglerod ham hashoratxo`r o`simliklar metabolizmida qatnashadi. Masalan, rosyanka o`simligi go`sht parchalari bilan oziqlantirilganda nazorat varianti o`simliklariga nisbatan bir qancha ko`rsatkichlari-xususan ko`payish organlarining yaxshi rivojlanishi bilan farqlangan. Shuningdek puzirchatka o`simligi faqatgina hayvonlar bilan oziqlangandan so`ngina gullash xususiyatiga ega.
Ayrim fosfor-organik birikmalarga bir yoki ikki molekula fosfat kislota qoldig’i qo’shilganda makroergik (≈) bog’li birikmalar hosil bo’ladi.
Masalan, adenozindifosfat (ADF) molekulasida ikkita, adenozintrifosfat (ATF) molekulasida uchta fosfat kislota qoldig’i qo’shilishidan hosil bo’lgan. ADF da bitta, ATF da ikkita makroergik bog’ bo’ladi. ADF va ATF molekulalari moddalar almashinuvi jarayonida muhim o’rinni egallaydi, ya’ni energiyani to’plash va berish funksiyasini bajaradi.
Tirik organizmlarda RO₄ anioni,adenin asosi bilangina bog’lanmasdan, balki, sitozin (S), timin (T), guanin (G) va uratsil (U) asoslari bilan birikkanligidan, bu asoslar ham energiyaga boy di- va trifosfat formalarida sintezlanadi. Shulardan GTF energiyasi oqsillarni, STF energiyasi yog’simon lipidlarni va UTF uglevodlarni sintezlashda Carflanadi. Yuqorida ko’rCatib o’tilgan energiyaga boy birikmalar ATF energiyasi hisobiga sintezlanadi.
O’simlik organizmining hayot faoliyatida fosforlanish jarayonlari muhim o’rin tutadi. Fosforlanish reaksiyalari tufayli, hujayra ishlashi uchun zarur bo’lgan boy energiya, nafas olish va fotosintez jarayonlarida kelib chiqadi. Shuning uchun o’simlik organizmida fosfor aylanishi muammosi-bu bir vaqtni o’zida energiyani o’zgarish muommosi ham hisoblanadi.
Fosfor oqsillarni fosforlanishida ishtirok etadi, fosforlangan oqsillar hujayrani bo’linishida, differensiyalanishida, RNK va oqsillar sintezida ishtirok etadi.
Fosforning Ca, Mg, K tuzlari 6 atomli spirt inozit bilan birikib, zaxir modda shaklida fosfor-organik birikma fitin sintezlanadi. Fitin fosfor zaxirasini 5O% ini tashkil qiladi.

Anorganik fosfor zaxiralaridan anorganik polifosfatlar shaklida bo’ladi.

Fosfor -RO^3-₄ anionlari ko’rinishida ildiz orqali so’rilib simplast orqali ksilema naychalariga kelib tushadi va barglarga yetib keladi. Elaksimon naychalar orqali o’sish konusiga va yetilgan mevalarga boradi. O’simlik hujayralaridagi metabolik jarayonlarni reaksiyalari fosforga bog’lq. Fosfor taqchilligida fosfor-organik birikmalar parchalana boshlaydi, nukleinkislotalar sintezi susayadi. O’simlik yosh paytlarida fosforga o’ta sezgir bo’ladi.

Oltingurgutni o'zlashtirish yo'llar.
O’simlik ildizi orqali oltingurgutni SO₄^- anioni holida qabul qiladi. SO₂ va H₂S shakillari zaxarli bo’lganligi uchun o’simlik o’zlashtirmaydi. Dukkakli o’simliklar S ni ko’p talab qiladi. Butguldlshlar ham S ni ko’p talab qiladi Sababi, ular tarkibida xitol moddasini sintezi uchun zarur bo’ladi.
Organik S o’simlik va hayvon qoldiqlar ko’rinishida tuproq va suv havzalariga tushib, saprofit mikroorganizmlar tamonidan H₂S gacha mineral holatga o’tkazadi, H₂S ni bir qismi erimaydigan (FeS) va bir qismi havo atmrsferasiga chiqib ketadi,