|
Dukkakli ekinlar tarkibidagi oziq moddalar
(ko’kligidagi massasiga nisbatan, % hisobida)
Yashil
o’g’itlar turi
|
N
|
P2O5
|
K2O
|
CaO
|
H2O
|
Ko’k
massa s/ga
|
Azot
kg/ga
|
No’xat
|
0,5
|
0,15
|
0,5
|
0,3
|
88
|
130-250
|
75-130
|
Xashaki no’xat
|
0,5
|
0,15
|
0,5
|
0,3
|
85
|
160-250
|
80-130
|
Xashakli
dukkaklilar
|
0,5
|
0,15
|
0,5
|
0,32
|
87
|
150-250
|
80-140
|
Gina
|
0,48
|
0,14
|
0,49
|
0,3
|
82
|
100-180
|
50-90
|
Qizil sebarga
|
0,48
|
0,13
|
0,44
|
0,4
|
80
|
130-260
|
70-140
|
Shabdor
|
0,5
|
0,14
|
0,5
|
0,4
|
82
|
180-350
|
70-140
|
Mosh
|
0,5
|
0,15
|
0,5
|
0,4
|
80
|
180-220
|
75-130
|
Yashil o’simliklarni ishlatilish sharoitiga qarab har gektar yerga 35—45 t organik massa haydab yuborilsa, tuproqqa 150—200 kg azot tushadi. Bu o’rtacha 35—40 t go’ngga tengdir. Go’ng yetishmaganda uning o’rnini ko’kat o’g’itlar to’ldiriladi. Sideratlar tarkibidagi azot go’ng tarkibidagi azotdan ko’proq bo’lishi mumkin.
O’simliklarni yashil o’g’itlar tarkibidagi azotdan foydalanish koeffitsienti (birinchi yili) go’ng tarkibidagi azotga nisbatan ikki barobar yuqoridir.
Yashil o’simliklar tuproqqa aralashtirib haydab tashlangandan keyin tuproq sernam tutilsa, u tez parchalanib ta’siri oshadi. Tarkibidagi to’plangan azot tuproqda butunlay saqlanib qoladi, ya’ni yo’qolmaydi. U boshqa organik o’g’itlarga nisbatan tez parchalanadi.
Yashil o’g’itlar ta’sirida tuproqning agrokimyoviy xossalari yaxshilanadi. Tuproqda chirindini ko’payishi natijasida uning biologik faolligi tezlashadi. Tuproq va tuproq usti havosi karbonat angidridga boyiydi, natijada o’simliklarning havo oziqlanishi yaxshilanadi, tuproqda o’simliklar o’zlashtira oladigan kul elementlari ko’proq to’planadi. Shuning bilan bir vaqtda tuproqdagi mikroorganizmlarni, oziq elementlarni yutish qobiliyati tezlashadi va bu elementlarni, ayniqsa azotni tuproqning pastki qatlamlariga yuvilishi keskin kamayadi.
O’zbekistonda Tuproqshnoslik va agrokimyo instituti olimlari tomonidan sug’oriladigan tipik va o’tloq tuproqlarda raps va shabdor o’simliklari bilan o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatdiki, tuproq unumdorligini oshirish bilan qiyin eriydigan fosfatlar o’simlik o’zlashtira oladigan holatga o’tgan va harakatchan formalari tuproqda ko’paygan.
XI bob. O’G’IT QO’LLASH TIZIMI
11.1. O’G’ITLASH TIZIMINING MAQSADI VA VAZIFALARI
O’g’itlash tizimi, odatda har bir paykalga uzoq muddat davomida reja asosida o’g’it kiritish uchun ishlab chiqiladi va o’z oldiga quyidagi asosiy vazifalarni qo’yadi:
ekinlar hosildorligini oshirish va hosil sifatini yaxshilash;
tuproqlar unumdorligini oshirish va ularni unumdorlik jihatidan bir jinsli bo’lishiga erishish;
o’g’itlardan samarali foydalanish, jadal dehqonchilik yuritish va atrof-muhit muhofazasini to’g’ri yo’lga qo’yish;
xo’jaliklarning ixtisoslashuvi va almashlab ekish maydonlarining chorvachilik fermalaridan uzoq-yaqinligiga qarab, ularda uchta ko’rinishdagi o’g’itlash tizimidan bittasi qo’llash;
mahalliy-mineral o’g’itli tizim. Bunda mahalliy o’g’itlar (go’ng, kompostlar, torf, ko’kat o’g’itlar)ni mineral o’g’itlar bilan birgalikda qo’llash;
faqat mineral o’g’itlarni qo’llashga asoslangan tizim;
faqatgina mahalliy o’g’itlarni qo’Uashga asoslangan tizim.
11.2. QISHLOQ XO’JALIK EKINLARINING O’G’ITGA TALABINI ANIQLASHNING FIZIOLOGIK ASOSLARI
Oziq moddalarning o’zlashtirilishi o’simliklar yoshiga qarab o’zgarib boradi. Tanglik (kritik) va eng ko’p (maksimal) o’zlashtiriladigan davrlar farqlanadi. Oziqlanish muhitida ma’ium bir moddaning yetishmasligi va uni o’simliklarning rivojlanishiga kuchli ta’sir ko’rsatishi oziqlanishdagi tanglik davr deb yuritiladi. Ekinlar keyinchalik mazkur element bilan mo’l-k o’1 darajada ta’minlansada, tanglik davrning asorati uzilkesil yo’qolmaydi.
Tadqiqotlar asosida ekinlarda azot va fosforga nisbatan tanglik davr nihollar paydo bo’lgandan keyingi 10—15 kunlarda kuzatilishi aniqlangan. Rivojlanishning ilk davrlaridagi kaliy tanqisligida ham ekinlar hosildorligi keskin kamayadi.
Azot va fosforga nisbatan tanglik davr odatda erta bahorda, mikroorganizmlar faoliyati sust bo’lganda namoyon bo’ladi. Rivojlanishning nisbatan kechroq muddatlarida o’simliklarning oziqlanishiga bo’lgan talabi kuchayadi, qaysiki, oziq moddalari eng ko’p (maksimal) o’zlashtiriladigan davr deb yuritiladi. Ko’p hollarda bu davr o’simliklar tomonidan eng ko’p quruq biomassa to’planadigan muddatga to’g’ri keladi.
Ko’pchilik ekinlarda oziqlanish davri o’suv davriga nisbatan sezilarli darajada qisqa bo’lib, bunday ekinlar jumlasiga ekinbop nasha, zig’ir va aksariyat boshoqli don ekinlarini kiritish mumkin. Ayrim ekinlarda esa (qandlavlagi, kartoshka, karam va boshqa) oziqlanish jarayoni ekinning butun o’suv davrida sodir bo’ladi.
Ma’lumki, o’g’itning yillik me’yorini faqat bir marta, tuproqning ma’lum qatlamlariga berish yo’li bilan ekinlarda ko’zlangan hosilni olib bolmaydi. Shu sababdan o’simliklarni to’g’ri oziqlantirish tizimida asosiy o’g’itlashni (15—30 sm) ekish oldidan o’g’itlash (5—10 sm) va qo’shimcha oziqlantirishlar bilan uyg’unlashtirib amalga oshirishga to’g’ri keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
