Agrokimyo kirish

9.1. MURAKKAB O’G’ITLAR

350. 
     Ammofos NH₄H₂PO₄ — bir almashingan ammoniy fosfat. Bu tuzni tashkil qiluvchi ionlar (ammoniy va fosfat) barcha o’simliklar uchun zarur va ular tomonidan hamma tuproqlarda o’zlashtiriladi. Ammofosning tarkibi 11 — 12% N, 46—60% P₂O₅ dan tashkil topgan. Uni tarkibida ortiqcha modda bo’lmaydi. Ammofosning kamchiligi azot va fosfor o’rtasidagi nisbat farqining katta (1:4 yoki hatto 1:5) boiishidir. Bu narsa undan foydalanish imkoniyatini chegaralab qo’yadi, chunki o’g’itdagi azot va fosfor o’rtasidagi nisbat taxminan birga bir boiishi lozim, binobarin ko’p o’simliklar hatto fosforga nisbatan azotni ko’proq talab qiladi.
     
351. 
     Diammofos (NH₄)₂HPO₄. Ammofos ishlab chiqarish erkin fosfat kislotani ammiak bilan to’yintirishga asoslangan. Agar bu jarayonni davom ettirilsa, unda diammofos hosil bo’ladi. Diammofosda azot va fosforning o’zaro nisbati 1:2,5 ga yaqinlashadi. Diammofosda azotning miqdori 18% va undan ko’proqqa va P₂O₅ ning miqdori 50% ga teng. Azot va fosforning diammofosdagi yig’indi miqdori 70% dan oshadi. Bu hamma murakkab o’g’itlar ichida eng konsentrlangan xili hisoblanadi. Konsentrlangan o’g’itlarga xos bo’lgan iqtisodiy ustunligi ammoniy fosfatlar hamma ekinlarni ekish va ko’chat qilishda urug’ materialiga yaqin qilib joy-joyiga, uyaga solish uchun qulaydir. Ular uncha-muncha ortiqcha qo’shimchaga ega emas (agar termik kislotadan tayyorlangan bo’lsa), eritmaning yuqori konsentratsiyada boiishiga, (joy-joyiga solganda, oziqa moddalarining kam dozasi solinadi) va bunda tuproq eritmasining osmotik bosimini oshishiga olib kelmaydi. Shu bilan birgalikda har ikkala ion (ammoniy va fosfat) o’simlik tomonidan oson o’zlashtiriladi.
     
352. 
     Kaliyli selitra KNO₃ ham murakkab o’g’itlar jumlasiga kiradi. Tarkibida 13% azot va 45% gacha K₂O bo’ladi, uning 1 s miqdori kaliyli tuzning 1 s va ammiakli selitraning deyarli 0,4 s o’rnini bosadi. KNO₃ tarkibida kerak bo’lmagan oshiqcha modda umuman bo’lmaydi va fizik xossalarining yaxshiligi bilan ajralib turadi. Xlor ioniga nisbatan sezgirlikni namoyon qiladigan ekinlar uchun kaliy manbayi sifatidagi qimmati juda baland bo’ladi. Uning kamchiligi azot va kaliyning o’zaro nisbatidagi farq katta (1:3,5) boiishidir. Shuning uchun undan foydalanilganda, tuproqqa yana qo’shimcha ravishda azotli va fosforli o’gitlarni ham solish lozim bo’ladi.
     
353.