Agrokimyo kirish

AGROKIMYO

Kirish

1. 
   O’g’itlar tuproq unumdorligini ko’tarishda, hosilni oshirishda juda kuchli omil hisoblanadi. Chunki o’g’itlar yordamida, eng avvalo, tuproq gumus, azot va boshqa kul elementlar bilan boyiydi. Buning natijasida qishloq xo’jalik ekinlari hosili ko’payib, sifati yaxshilanib boradi. Ekinlardan olinadigan hosilning qariyb yarmi (ba’zi hollarda 60—70% i) mineral o’g’itlar hisobiga olinadi. Aksariyat ekinlarda o’g’it qo’llash bilan bog’liq sarf – xarajat hosil bilan kamida 2—3 barobar bo’lib qaytadi.
   

2. 
   Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda kishi boshiga 145 kg, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa atigi 23 kg mineral o’g’it to’g’ri keladi. O’zbekistonda azotli o’g’it unga bo’lgan talabga ko’ra 70%, fosforli o’g’it 40% ishlab chiqiladi, kaliyli o’g’itlar esa xomashyo yo’qligi sababli umuman tayyorlanmaydi.
   

I bob. AGROKIMYO HAQIDA TUSHUNCHA

1. 
   O’G’IT─HOSILDORLIKNI OSHIRISHNING ASOSIY OMILI
   

Har xil mamlakatlarda mineral o’g’itlardan foydalanish va
bug’doy hamda kartoshkaning hosildorligi (1.1 – jadval)

Mamlakatlar	NPK (1 ga yerga kg hisobida)	Hosildorlik ( s /g a )
		Bug’doy	Kartoshka
Gollandiya	758	52	338
Yaponiya	430	62	190
GFR	423	45	284
Buyuk Britaniya	274	49	284
Chexoslovakiya	320	43	161
Fransiya	269	42	275
Italiya	105	23	185
AQSH	106	21	292
Ispaniya	82	15	147
Rossiya	73	15	118
Hindiston	20	14	115
O’zbekiston	203,6	47	170,5

3. 
   FAO ning ma’lumotlariga muvofiq jahon miqyosida mineral o’g’itlarga bo’lgan talab 2010─yilda 307,2 t ni tashkil qiladi, ulardan 170 mln t N, 70 mln t P₂O₅ va 60 mln t K₂O dir.
   
4. 
   Sanoati rivojlangan mamlakatlarda o’g’itlardan foydalanish jon boshiga 55 kg dan 145 kg gacha bo’lsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda bu miqdor 7 kg dan 23 kg gacha boradi. Shunday qilib, jahon miqyosida mineral o’g’itlar ishlab chiqarish yaqin 20 yil ichida uch martaga oshishi kerak bo’ladi.
   
5. 
   Mutaxassislarning hisoblariga ko’ra hosildorlik oshishi ko’rsatkichini taxminan 50% o’g’itlardan foydalanish hisobiga to’g’ri kelsa, qolgan 50% boshqa: agrotexnika, nav, sug’orish va h.k. usullar hisobiga to’g’ri keladi.
   
6. 
   AQSH ning ilmiy─tadqiqot muassasalarining ma’lumotlariga ko’ra urushdan keyingi yillar mobaynida bu mamlakatda hosildorlikni oshishini 41% o’g’itlardan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan bo’lsa, 15—20% gerbitsidlar va boshqa o’simliklarni muhofaza qilishda qo’llaniladigan kimyoviy moddalar evaziga, 15% agrotexnikaning takomillashuvi evaziga, 8% — gibrid urug’lardan foydalanish, 5%— 11 —18% sug’orish va boshqa omillar evaziga yuz berdi.
   
7. 
   Hosildorlikni oshishi o’simliklar tomonidan oziqa moddalariga bo’lgan talabni oshiradi, shuning uchun har qanday ekinning hosildorligini qancha oshirish rejalashtirilsa, shuncha ko’proq miqdorda o’g’it talab qilinadi. Lekin shuni ham e’tiborga olish kerakki, hosildorlik o’g’itning oshirilishi bilan ma’lum bir me’yor chegarasidagina mutanosiblikka ega. Chunki har bir qishloq xo’jalik ekini turi va navi o’zida genetic mahkamlangan ichki oziqlanish me’yoridan ortiqcha o’g’itni o’zlashtira olmaydi. Aksincha hosildorlik pasaya boshlaydi va berilgan o’g’itlar iqtisodiy jihatdan o’zini oqlamaydi.
   
8. 
   Mineral o’g’itlar ishlab chiqarish ancha miqdordagi energiya xarajati bilan bog’liq. Masalan, hozirgi kunda yer kurrasi bo’yicha 600 ga yaqin NN₃ sintezlaydigan qurilma ishlab turibdi. Bu qurilmalar tomonidan bir kecha─kunduzda 125 mln litr neftga ekvivalent bo’lgan energiya sarf bo’ladi. Shuning uchun dehqonchilikda o’g’it miqdorini oshirish uning oshiqcha ishlatiladigan miqdorining xarajati qo’shimcha hosil orqali iqtisodiy jihatdan qoplangandagina samara beradi.
   
9. 
   Hozirgi kunda Respublikamizda 6 ta o’g’it zavodi (Chirchiq, 01─ maliq, Navoiy, Samarqand, Farg’ona, Qo’qon) faoliyat ko’rsatmoqda.