Agrobiocenoz diyqanshiliqta ju'zege keletug'in biocenoz

10-lektsiya

O’SIMLIKLERDIN’ JASAW SHARAYATLARI HA’M DIYQANSHILIQ NIZAMLARI.

              Diyqanshiliq paninin tiykargi maseleleri bolip awil-xojalik eginlerinin zuraatin koteriw, egis maydanlarinio strukturalarin jaksilau, mineral xam jergilikli toginlerden natiyjeli paydalaniu, jokari onimli sort xam gibridlerdi ondiriske engiziu, eginlerdio agrotexnikalik usillarin jetilistiriu bolip tabiladi.

            Diyqanshiliq auil-xojaliuinio bir taraui – onin’ izertleytuuin maselesi bul eginlerdio osip rauajlaniui ushin jaudaylardio tuudiriliui xam pisip jetilisken auil-xojalik onimlerinio zuraatin oz uaktinda jiynap aliu. K.A. Timiryazev ozinin bir lektsiyasinda: madeniy osimlikler xam olardio bizge koyatuuin talaplari bul diykanshiliktin` ilimiy maselesi degen edi.

            Diykanshiliktin teoretikalik tiykari retinde topirak taniudi, agroximiya xam osimlikler fiziologiyasin aytiuua  boladi.           

            Agrobiologiyalik ilimler- madeniy osimliklerdio rauajlaniuindaui talaplarin, al diykanshilik ilimi usi talaplardi  nenio jardemi menen xam kanday usil menen sheshiudi uyrenedi. Biz topirak, atmosfera xam osimliklerdio  arasindaui baylanislardio nizamlarin kansha jaksi bilsek, osimliklerdio osip rauajlaniuin baskariu xam ulken zuraat jiynap aliuimizua sonsha  jaksi tiykar saluan bolamiz.

  Diykanshiliktio ilimiy tiykarlari - bul osimliklerdio rauajlaniu jaudaylari xam faktorlari bolip tabiladi.

            Osimlikler baska organizmlerge uksap putkil rauajlaniu dauirinde sirtki ortalik penen tiuiz baylanista boladi. Eger osimliklerdio talabina sirtki ortaliktio jaudaylari juuap bermese, osimlikler ozlerinio rauajlaniu protsesslerin paseytedi yamasa nabit bolip kuurap kaladi. Eger sirtki ortaliktin` jaudaylari osimliktio talabin kanaatlandira alsa, onda osimlik ozinio biologiyalik mumkinshiliklerin tolik juzege keltire aladi xam jokari zuraat aliuua tiykar boladi.

            Osimliktin` sirtki ortalik jaudaylarina talaplari birinshiden onio nasil quwiushilig’i /genotipi/ menen aniklanadi. Bul korsetkish osimliklerdio xar kiyli turlerinde xam sortlarinda ozgeshe boladi. Osimliklerdin` sirtki jag`daylarina bolg`an talaplarinin` usi kasiyetin biliuimiz, egis maydanlarinin` strukturalarin, almaslap egiu sistemalarin duris duziuimizge tiykar boladi. 

            Diykanshiliktin ilimiy tiykarlarinin ekinshi bolegin topiraktin onimdarliligi kuraydi.

     Osimliklerdin` omirlik faktorlari. Madeniy osimliklerdio normal osip, rauajlaniui ushin jaktilik, jillilik, suu, aziklik zatlar (bunio ishinde SO₂) xamxaua kerek.

      Diyqanshiliqtin` tiykarg`i nizamlari

           Osimliktio omirlik faktorlarinin` ten` darejeliligi xam bir faktordi ekinshi faktorua almastiriwg`a bolmaytug`inlig`i xakkinda nizami.

       Minimum nizami. Bul nizamnin` manisi tomendegishe: osimliklerdio rauajlaniui xam zuraatinin biyikligi minimumda boluan faktor menen sheklenedi. Bul minimumdi alip taslauanimizda zuraat baska faktor minimumda boluansha osedi. Bul nizamdi Dobenenk bochkasi turinde jaksi suuretlenedi.