Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
444 
амалга оширилади. Бунинг натижасида 8910-“Келгуси харажатлар ва 
тўловлар резерви” счёти бўйича сальдонинг асослиги аниқланади, ушбу 
счётдан мазкур ҳисобот йилига тегишли харажатлар тўлиқ чиқариб 
ташланганлиги текширилади. 
Шунингдек, деҳқончиликда тугалланмаган ишлаб чиқаришнинг йил 
охирига бўлган харажатларини ҳам инвентаризация қилиш ва сўнгги чорак 
(йилнинг декабрни ўз ичига олган ойлари) учун операциялар акс 
эттирилишининг тўлиқ ва тўғрилигини текшириш зарур. Буни таъминлаш 
мақсадида декабрь ойи учун оборот баланси тузилади, 1 январь ҳолатига 
синтетик счёт бўйича сальдо чиқарилади ва улардаги маълумотларни 
таққослаш амалга оширилади. Дастлабки баланс тузиб чиқилгандан сўнг 
маҳсулот таннархи калькуляцияланади. Қишлоқ хўжалигида яратилган 
маҳсулот ва ишларнинг катта қисми бошқа тармоқларнинг ишлаб чиқариш 
жараёнида истеъмол қилинади. Бу эса маҳсулот таннархи ҳисоб-
китобларининг ўрнатилган кетма-кетликка қатъий риоя қилинишини тақозо 
этади. 
Деҳқончиликда бевосита калькуляцион ишлар ёрдамчи ишлаб 
чиқаришдаги иш ва хизматларнинг ҳақиқий таннархини ҳисоблашдан 
бошланади, чунки мазкур иш ва хизматлар кўпроқ Деҳқончиликнинг қуйи 
тармоқларида ва хўжаликнинг бошқа асосий тармоқларида истъемол 
қилинади. Маҳсулот таннархи ҳисоб-китобларини соддалаштириш мақсадида 
билвосита 
сарфлар 
ёрдамчи 
ишлаб 
чиқаришнинг 
харажатларига 
киритилмайди. Барча ёрдамчи ишлаб чиқаришлар бўйича калькуляцион 
тафовутлар акс этирилгандан сўнг машина-трактор паркларидан, дон ўриш 
комбайнлари ҳамда бошқа ўзи юрар комбайн ва машиналардан 
фойдаланишга тегишли сарфлар харажатлар ҳисобининг барча объектлари 
бўйича тақсимланади ва трактор томонидан бажарилган транспорт 
ишларнинг таннархидаги тафовутлар рўйхатидан чиқарилади. 
Амортизация ажратмалари таъмирлаш харажатлари ва деҳқончиликда 
фойдаланиладиган асосий воситалар бўйича таъмирлаш фондига (у 
шакллантирилаётганда) ажратмалар, ерларни суғориш ва қуритиш чиқимлар 
ҳамда хўжаликнинг ўз маблағлари ҳисобидан тупроқ ни оҳаклаш ва 
гипслашга кетган харажатларнинг тақсимланмаган суммалари киритилади. 
Бунинг натижасида Деҳқончиликда барча иш турлари ва экинлар бўйича 
аналитик счётларга тегишли асосий харажатлар ўрнатилган харажат 
моддалари кесимида акс эттирилади ва шу орқали ишлаб чиқаришни 
бошқариш ва унга хизмат кўрсатиш бўйича чиқимларни тақсимлаш учун 
керакли маълумотлар таъминланади. 
Калькуяциялаш ишларнинг кейинги босқичи умум ишлаб чиқариш ва 
умум хўжалик харажатларининг тақсимланиниши ҳисобланади. Шундан сўнг 
маҳсулот олинмайдиган ишлаб чиқаришларнинг харажатлари молиявий 
натижаларга ҳисобдан чиқарилади. Хусусан, бунга табиий офат туфайли 
нобуд бўлган экинлар бщйича харажатлар ҳамда айнан шу сабаб бўйича 

---