Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
ОЗИҚ-ОВҚАТ ХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА: ЕР 
РЕСУРСЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЯХШИЛАШ ЙЎЛЛАРИ 
 
А.Ж. Тошбоев, 
ТДАУ доценти, и.ф.н.
 
Б.Ч. Рахматуллаев 
ТДАУ, Термиз филиали
кафедра мудири, ассистент
 
З.Ш. Жуманазаров, 
ТДАУ магистри
 
Маълумки, дунёда иқлим ўзгариши туфайли, қурғоқчилик кучаймоқда, 
ерларнинг шўрланиш-чўлланиш даражаси ортиб бормоқда. Қишлоқ хўжалик 
маҳсулотлари ҳажми ва аҳоли жон бошига экин майдонларинин тўғри келиш 
кўрсаткичлари кескин камайиши кузатилмоқда. Масалан: республика бўйича 
1990 йилда аҳоли жон бошига 0,20 гектардан сувли ер тўғри келган бўлса, 
дунё мамлакатларида ўртача 0,27 гектардан ер тўғри келган. Бу кўрсаткич 
2018 йилга келиб 0,13 га ёки 1990 йилга нисбатан 75,0 фоизга камайган. Дунё 
мамлакатларида бу кўрсаткич 0,24гани ёки 89,0 фоизни ташкил этишидан 
кўриш мумкинки деҳқончлик қилинадиган ерларнинг ҳажми кескин камайиб 
бораётганини кўрсатади. Дунё бўйича аҳолининг тез суъатларда ортиб 
бормоқда. Масалан: Ўзбекистон аҳолиси 1990 йилда 20,3 млн. киши бўлган 
бўлса бу кўрсаткич 2018 йилда 33,0 млн. кишига ёки 162,6 фоизга ортди. 
Сувли ерлар ҳажми эса 25,0 фоизга камайиб бориши натижасида аҳолини 
озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашда катта муаммолар келиб 
чиқаётганлигини кўриш мумкин. 
1990 йилги маълумотларга қараганда Дунё мамлакатлари бўйича 5,4 
млрд киши бўлган бўлса, бу кўрсаткич 2018 йилга келиб 7,0 млрд. кишига 
ёки 129,6 фоизга ортган бўлса, аҳолини озив-овқат билан таъминлайдиган 
сувли ерлар ҳажми 11,1 фоизга камайганлигини кўриш мумкин. Демак, аҳоли 

---

 
164 
сони ортиши ҳисобига сувли ерлар камайиб, қишлоқ хўжалик 
маҳсулотларига бўлган талаб кучайиб бораётганини кўриш мумкин. 
Республикада қишлоқ хўжалигига мўлжалланган 20,2 млн гектар ернинг 
атиги 20,7 фоизи суғорилиб деҳҳқончилик қилинмоқда. Бу кўрсаткич сўнги 
сўнгги 15 йил мобайнида аҳоли жон бошига 24,0 фоизга камайганлигини 
кўрсатади. Бу ўз навбатида сув ресурсларининг кескин камайиши билан 
боғлиқ муаммолар билан бир қаторда қишлоқ хўжалигига мўлжалланган 
ерларни бошқа ер фонди тоифаларига ўтиши ҳам сабаб бўлади. Олимларнинг 
истиқболдаги башоратларига кўра келгуси 30 йил мобайнида суғориладиган 
майдонлар ҳажми яна 20-25 фоизга қисқариши кузатилмоқда. Шунинг учун 
асосий эътиборни суғориладиган ерларни сақлаб қолишга ва ҳар бир гектар 
ердан унумли фойдаланиш бўйича ислоҳатлар олиб боришга тўғри келади. 
Бугунги 
кунда 
жаҳоннинг 
кўпгина 
давлатларда 
мева-сабзавот 
маҳсулотларини кўпайтириш долзарблигича қолмоқда. Озиқ-овқат ва қишлоқ 
хўжалиги бўйича Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг маълумотига кўра, 
охирги уч йилда асосий истъмолдаги озиқ-овқат маҳсулотларининг харид 
нархи 80 фоизга ошганлигини кўрсатмоқда. Республикада етиштирилган 
қишлоқ хўжалик экинларининг тиббий меъёрларга нисбатан аҳоли жон 
бошига ўзгариши қуйидаги 1-жадвал маълумотларидан кўриш мумкин.
1-жадвал.