Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
483 
солик имтиёзлари нима эканлигини тушуниб етдилар ва бу имтиёзлар 
хорижий фойдаланувчилар учун ҳам (фойдали бўлиши мумкин) рухсат 
этилганлиги маълум бўлди. Баъзи жиҳатдан имтиёзлар олдин фойдаланишда 
бўлган ускуналар учун жуда қўл келди. Лизинг битимларининг моҳияти 
шундан иборат эдики, бунда фойдаланувчилар ўз мамлакатларида имтиёзли 
амортизация ажратмаларига ва бошқа имтиёзли солиқчегирмалари билан 
бирга лизинг берувчи давлати томонидан тақдим этилган жуда паст ижара 
тўловларини амалга оширар эдилар. Бунақа битимлар (лизинг компаниялари) 
Австралия, Буюк Британия, АҚШ лизинг компаниялари томонидан кенг 
қўлланила бошланди. Бундай битимлар «икки томонлама фойда» (двойной 
выгоды) номини олишди. Охирги йилларда Япония компаниялари томонидан 
бунақа битимлар имзоланган.
Ҳозирга келиб, фуқаро пассажир самолётлари ва денгиз кемаларидан 
ташқари халқаро лизинг объектлари бўлиб қурилиш технологик ускуналари, 
компьютерлар, телекоммуникация воситалари станоклар ва хар хил 
транспорт воситалари (енгил автомобиллар, автобуслар, юк кўтариш 
кранлари) энг асосийси кўчмас мулк (замонавий мехмонхоналар, офис 
бинолари, супермаркетлар, саноат бинолари) ҳам хизмат қилмоқда. 
Бизнинг фикримизча, бугунги кунда умумжаҳон молиявий иқтисодий 
инқироз шароитида ва уни бартараф этиш дастури асосида Ўзбекистонда 
лизинг муносабатларининг оператив туридан фойдаланиш фойдалироқ. 
Чунки, тараққиёт кун сайин жадаллашиб бормоқда ва шунга асосан инсонлар 
онги, фикрлаши ва дунё қараши ҳам тез ўзгармоқда. Шунинг учун айни 
дақиқадаги техника ва технология воситаларида ишлаб чиқарилаётган 
маҳсулот ва товарлар 1 йилга қолмай маънавий эскириб қолмоқда. Оператив 
лизинг муддати энг ками 1 ойдан энг кўпи 1 йилгача бўлган муддатни ташкил 
қилади. Бу эса мулкни лизингга олувчиларга асқотади. Энди, биз хоҳласак 
хар йили янги техника билан ишлаш имкониятига эга бўламиз. Таъкидлаш 
жоизки, инфляция даражасини кескин ўзгарса ҳам, оператив лизингда хавф-
хатар ва мукофотлар лизинг берувчида сақланади. Айтайлик, агросаноат 
корхоналари лизинг компанияси билан оператив (жорий) лизинг тури бўйича 
шартнома тузса, шартномада тўлов суммаси кўрсатилган бўлади ва токи 
шартнома муддати тугагунича ўзгармайди. Бунда, агар инфляция суръати 
кўтарилса, агросаноат корхоналари ютади, чунки масалан 1 млн. сум 2 
йилдан кейинги 1 млн. сум қийматига тенг келмайди, яъни буни ҳозирги 1 
млн сўмга қанча товар берса, кейинги йилда шу 1 млн. сўмга шунча товар 
бермаслиги орқали тушуниш мумкин. Агар инфляция суръати пасайса, бунда 
албатта лизинг берувчи фойда кўради, бу ҳолат камдан кам содир бўлишини 
эслатиб ўтмоқчиман. Бу афзаллик бозор иқтисодиётига ўтишда бўладиган 
инфляция учун маъкул тушади. Кейинчалик, иқтисодиётимиз барқарорлаша 
борган сари лизингнинг молиявий туридан фойдаланиш кўпроқ самара бера 
бошлайди. 

---