Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
265 
tushumlari esa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishni 
kengaytirish va ularni chuqur qayta ishlash bo‘yicha yangi loyihalarni 
investitsiyalash uchun imkoniyat yaratdi. 
Shu bilan birga, mahalliy meva-sabzavot mahsulotlarini tashqi 
bozorlarga chiqarish uchun chet elda qabul qilingan me’yor va standartlarga 
mahsulotlarning muvofiqligini ta’minlash bo‘yicha tizimli ishlarni amalga 
oshirish talab etiladi. SHu maqsadda Prezident qarori ijrosi yuzasidan 
Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi tomonidan milliy qonunchilik hujjatlariga 
xalqaro karantin qoidalarini tatbiq etish bo‘yicha aniq chora -tadbirlar rejasi 
ishlab chiqilib tasdiqlandi. 
Eksportchilarning xalqaro bozorlarda egallagan pozitsiyasi mustahkamligi 
ularning ishlab chiqargan mahsulotlari raqobatbardoshligi hamda raqobatlasha 
olish imkoniyatlari bilan o‘lchanadi. Bugungi kunda jahon oziq-ovqat bozorlariga 
o‘z mahsulotlarini eksport qiluvchi tovar ishlab chiqaruvchilar oldida turgan eng 
muhim vazifalardan biri – bu mahsulotlarning raqobatbardoshlik darajasini 
baholay olish va to‘g‘ri aniqlashdir.
Oziq-ovqat mahsulotlari raqobatbardoshligini aniqlashni quyidagi bosqichlar 
bo‘yicha amalga oshirish mumkin:
1. Bozor kon’yunkturasini o‘rganish (talab va taklif ko‘rsatkichlari, bozor 
muvozanati, narxlar, bozor sig‘imi, bozorning tovar va jug‘rofiy tarkibi, sotish 
kanallari, reklama). 
2. Mahsulotlar raqobatbardoshligining iste’mol (tovarning nafliligi, sifat 
ko‘rsatkichlari, dizayni, qadoqlanishi, sotishdan oldingi va keyingi servis) va 
iqtisodiy (tovar tannarxi, material sig‘imi, mehnat sig‘imi, energiya sig‘imi, fond 
qaytimi, fond sig‘imi, foyda, rentabellik darajasi va boshqalar) ko‘rsatkichlarini 
tizimli tahlil etish.
3. Raqobatchilarni o‘rganish va taqqoslama tahlil etish asosida ularning 
raqobat ustunliklari va zaifliklariga baho berish.
4. Raqobatbardoshlik ko‘rsatkichlarining integral ko‘rsatkichlarini hisoblab 
chiqish. Raqobatbardoshlik birinchi navbatda bozorga taklif etilayotgan 
mahsulotlarning sifat ko‘rsatkichlarini aks ettiradi. Sifat parametrlari odatda ishlab 
chiqaruvchining manfaatlaridan kelib chiqib aniqlansa, raqobatbardoshlik 
parametrlari birinchi navbatda iste’molchilarning manfaatlaridan kelib chiqib 
aniqlanadi. Mahsulot sifatiga tabiiy-iqlimiy, texnik-texnologik, ijtimoiypsixologik 
va tashkiliy-iqtisodiy xaraktyerdagi bir qator omillar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 
Meva-sabzavot mahsulotlarining jahon agrar va oziq-ovqat bozorlaridagi 
raqobatbardoshligini ta’minlovchi sifat ko‘rsatkichlariga quyidagilar kiradi:
mahsulot rangi; silliqliligi; bandlarining mavjudligi; diametri; dog‘lilik 
darajasi; og‘irligi (massasi); sersuvlik miqdori; quruqlik moddasi; qand miqdori; 
umumiy kislotalik darajasi; pektin moddalar miqdori; askorbin kislotasi miqdori va 
boshqalar. Meva-sabzavot mahsulotlari tarkibida turli-tuman, ba’zan o‘rnini bosib 
bo‘lmaydigan va hayotiy zarur biologik aktiv moddalar (vitaminlar, organik 
kislotalar, fermentlar va boshq.) mavjud bo‘lib, ular oziq-ovqatlar orqali inson 

---