Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
185 
ўғит миқдорини ўзгариши хосил миқдорига қандай таъсир этадиганини 
кўрсатади. 
Одатда ўғит миқдори қанчалик кўп солинса шунчалик хосил хам 
кўпайиб боради деган фикрни кўп учратамиз, лекин бу фикр амалиётда 
бошқа кўринишга эга. Ишлаб чиқариш назариясига кўра қишлоқ хўжалигида 
махсулотларни етиштириш ўзига хос хусусиятларга бўйсинади, хар бир 
ўсимлик маълум бир табиий имкониятларига эга. Шунинг учун ўғит солиш 
миқдорини оширган сари хосил миқдори маълум доирада ошиб боради, 
лекин хар бир қадамда оширган хосил миқдори унга сарфланган омил 
бирлигига нисбатан камайиб боради. Маълум нуқтага етиб боргандан кейин 
у камайиш бошлайди ва манфий тус олади. Бу ерда мева ва узум 
етиштиришдаги чекланган махсулот тушунчаси киритилиши лозим. Бу хар 
бир сарфланган ўгит бирлигига нисбатан мева ёки узум хосилини ошиши 
тушунилади.
1.Расм. Узумчиликдаги олинадиган хосилни унга сарфланадиган 
ўғит миқдорига боғлиқлиги. 
Агар биз хўжалик ишлаб чиқараётган мева ёки узум хажмини 
кўпайтириш мақсадини қўйсак, унда биз чекланган махсулотни нолга тенг 
бўладиган нуқтасини топишимиз керак. Буни график мисолида кўриб 
чиқишимиз мумкин (Расм 1.). 
Мисол этиб келтирилган график шуни кўрсатадики, максимал ишлаб 
чиқариш хажми хосилга сарфланадиган 120 кг угитни тасвирловчи нуқтада 
эришилар экан. Агар биз ўгит сарфини янада ошира бошласак оладиган 
хосил миқдоримиз хар бир қўшимча қўшилган угит миқдорига нисбатан 
камая боради. Агар 120 кгдан кам ўгит сарфласак, унда биз камроқ махсулот 
ишлаб чиқарамиз. Бу нуқтада чекланган махсулотимиз 0 атрофидаги 
қийматга тенг. Яъни буни алгебраик кўриниши қуйидагидек бўлади: 
dq / dx = 0. 
Бу ерда 
dq 
– узум хосилини сарфланган ҳар бир бирлик ўғитнинг 
кўпайиши натижасидаги ўсиш миқдори ва 
dx – 
сарфланган ўғитнинг ошган 
бирлиги. 
Хозирги кунда фермер хўжалиги янгидан иш ташкил қилгани учун 
илмий изланишлар натижасига эга эмас. Шунинг учун дехқон ва фермер 
маълум бир ўғит миқдорини солиб натижада олинадиган хосил миқдори 
кўпаяди деган фикрда бўлиши мумкин. Лекин аслида, агар биз кўриб чиқган