Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
173 
бўлади. Умуман ҳар қандай давлат учун бу секторда бандлик даражасини 
камайтириш долзарб ва жиддий масала ҳисобланиб, унинг мамлакат учун 
келиб чиқиши мумкин бўлган оқибатларини кўриш мумкин[4]. 
Европа Иттифоқи мамлакатлари, ИҲРТ ва бошқа ўтиш даври давлатлари 
норасмий бандлик ва яширин иқтисодиёт фаолиятини қисқартиришда катта 
тажрибага эга бўлиб, уларнинг бу борадаги ҳаракатлари асосан тўртта кенг 
тоифага бўлинган: 
1. Солиқ ва бошқа тўғридан-тўғри фискал чоралар; 
2. Меҳнатга оид меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатлар ва бошқа ишга жойлаш 
бўйича чоралар; 
3. Бизнес юритиш учун кенгроқ қонун ҳужжатлари; 
4. Маъмурий чоралар. 
Бу соҳада халқаро тажриба шуни кўрсатадики, турли мамлакатларда 
норасмий бандлик турлича мезонларга кўра белгиланади. Масалан, Корея 
Республикасида миллий пенсия тизими рўйхатидан ўтмаган, Чехия ва 
Венгрияда ёзма меҳнат шартномаси бўлмаган, Мексикада тиббий суғуртага 
эга бўлмаган, Польшада шартнома ёки ижтимоий суғуртага эга бўлмаган ва 
Туркияда бирон бир ижтимоий таъминот муассасасида рўйхатдан ўтмаган 
шахслар норасмий бандлар ҳисобланади. 
Норасмий бандлик яширин иқтисодиёт билан узвий боғлиқ ва дунёдаги 
ишчи кучининг катта қисми бандлигини таъминлаб, давлат томонидан 
бошқарилмайдиган ва солиққа тортилмайдиган иқтисодий фаолият сифатида 
кенг таърифга эга. Норасмий сектор муҳим ижтимоий ва иқтисодий 
вазифаларни бажаради. Биринчидан, расмий секторда иш топа олмаган 
ишчиларни иш билан таьминлайди ва кам таьминланганлар учун ўзига хос 
ижтимоий ҳимоя тизими ҳисобланади. Иккинчидан, норасмийлик кўпинча 
бизнес бошлашнинг бир усули бўлиб, расмийлаштиришга қадам бўлиши 
мумкин. 
Иқтисодий ўсиш норасмий бандликни расмий секторга ўтказишда катта 
ролга эга, чунки барқарор иқтисодий ривожланиш ўз навбатида муайян 
маълумотлар асосида олдиндан прогноз қилинган меҳнат бозорида узоқ 
муддатли меҳнат шартномаларининг кўпайишига ва натижада расмий 
бандликнинг сезиларли ортишига сабаб бўлади. Таркибий ўзгаришлар 
норасмий иш ҳақи олувчи шахсларнинг қисқаришига ва расмий ёлланган 
ишчиларнинг ортишига ҳамда иқтисодий бирликларнинг кенгайиши ва 
унумдорлигига олиб келишига хизмат қилади. 
Норасмий сектордаги бандлик ижтимоий-иқтисодий ривожланишни 
чекловчи омил сифатида ушбу соҳада олиб борилган тадқиқот ва хорижий 
давлатлар тажрибасини ҳисобга олган ҳолда меҳнат бозоридаги мувозанатни 
барқарорлаштириш ва норасмий бандликнинг даражасини камайтиришга 
қаратилган қуйидаги чора-тадбирларни амалга оширишни мақсадга мувофиқ 
деб ҳисоблаймиз: 
– ялпи талаб, самарали инвестициялар ва таркибий ўзгаришлар, бизнес 

---