Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
ТОШМУХАМЕДОВА Д.Т., ТВХТХҚТМОИ. 
IX асрда мусикий маданиятнинг назарий ва илмий асосларини ўрганишига дастлабки пойдевор 
қўйилди. Таниқли олим М. Хайруллаевнинг фикрича, мусикашунослик ўша даврда математика илмининг бир 
қисми ҳисобланган бўлиб, барча математика илми билан шуғулланувчи олимлар мусиқа илмига ҳам бевосита 
мурожаат этганлар. Ёки аксинча мусиқа илмини ўрганиш истагида бўлганлар аввал ишни математика илмини 
ўрганишдан бошлаганлар. 
Уйғониш даврида алломаларининг мусиқий илм бобида яратган илмий рисолаларининг барчаси ҳам 
бизгача етиб келмаган. Лекин тарихдан буюк қомусий олим Абу Наср ал-Фаробий ўзининг сермаҳсул ижоди 
давомида мусиқа илмига катта эътибор қаратган. Жумладан,у яратган “Мусиқа ҳақида катта китоб” бунга яққол 
мисол бўла олади. Ал-Фаробий ва ўша замондаги бошқа олимларнинг илмий-назарий асарлари замона 
талабларига кўра араб тилида ёзилган бўлиб, Шарқ мусиқаси назариясига бағишланган китоблари Шарқда бу 
хақда ёзилган асарларнинг энг мукаммали ва энг машхурларидан бўлиб, ўзидан сўнгги даврларда яшаб, ижод 
этган мусиқа олимлари китобларининг ёзилишида асос бўлиб хизмат қилди. Унинг «Мусиқага ҳақида катта 
китоб» асари маълум ва машҳур бўлди. Ушбу асар маданият ва санъатга оид мухим масалалар ҳақида жуда бой 
маълумотлар келтирилганлиги билан ҳам қимматлидир.
У айрим мусиқашуносларнинг фавқулодда тасаввур кучига эга бўлиб, мусиқани ёки уни ташкил этувчи 
товушларни созга мурожат қилмасдан забт этишларини ва бу ишда айрим мусиқачилар бошқалардан пешқадам 
эканлигини айтиб ўтади. Булар орасида шундайлари хам борки, улар куй яратиш учун ҳеч қандай воситага 
мухтожлик сезмай, оҳангни таркиб этадилар. Бироқ, айримлари бундай ижодда заифлик иллатига дучор бўлиб, 
товуш воситаларидан бирортасининг кўмагига мухтож бўлардилар. Буюк олим Фаробийнинг мусиқа хакидаги 
мукаммал асари «Мусика хакида катта китоб»дан ташқари «Мусиқа хақида сўз»,«Ритмлар тартиби хақида 
китоб», «Ритмга қўшимча қилинадиган силжишлар хақида» каби асарларида мусиқа санъатининг илмий-
назарий тамойилларини янада ривожлантирди ва уларни ўрганаётган давр учун юксак даражага кўтаришга 
эришди.