Adsorbsion hodisalar

Adsorbsion hodisalar
Raximov A. X
Денауский предпринимательского-
Педогогический институт
Sirt energiya o’z tabiati jihatidan potensial energiya bo’lganligi bo’lganligi uchun har qanday jism o’zining sirt energiyasini mumkin qadar kamaytirishga intiladi. Jism sirtida sirt energiaysini kamaytiradigan va sirt taranglikni kamaytiradigan jarayonlar sodir bo’lishi mumkin.
Sirt energiyasini kamayishiga olib boruvchi jarayonlardan biri suyuqlik yoki qattiq jism sirtida boshqa moddalarning yig’ilish hodisasidir. Suyuqlik yoki qattiq jism sirtida boshqa modda molekulalari, atomlari yoki ionlari yig’ilishi adsobilanish deyiladi
Adsorbsiya – bir modda yuzasida ikkinchi moddaning yutilishi.
Adsorbent – yuzasida yutilish jarayoni yuz beradigan modda.
Adsobtiv (sorbtiv) – boshqa moddaga yutilgan modda.
Moddaga tashqi muhitdan boshqa moddalarning yutilishi sorbsiya deyiladi.
Kimyoning dastlabki kurslaridan ko’mirni adsorbent modda ekanligini bilamiz. Tajribada , masalan, NO₂ gazini hosil qilib unga darhol ko’mir solinsa gaz ko’mir sirtiga yutuladi buni biz qo’ng’ir gaz darhol rangsizlanishidan bilib olsak bo’ladi. Agar ko’mir havosiz joyda qizdirilsa, faollangan holatga o‘tib o’z sirtida CO dan bosqa CO₂, H₂S gazlarni yaxshi yutadi.
Adsorbsiya hodisasi faqat ko’mirga emas, balki boshqa g’ovak moddaga ham xosdir.Agar modda qattiq jism sirtiga yutilsa, bu hodisa fizikaviy adsorbsiya deb ataladi.
Gaz yoki bug’ fizikaviy adsobilinganda quyidagi to’rt belgi kuzatiladi:

1. 
   Adsorbilanish katta tezlikda boradi; 2) adsorbilanish qaytar jarayon;
   

3. 
   Harorat ortishi bilan adsorbilanish kamayadi; 4)adsorbilanish issiqlik effekti qiymat jihatidan suyuqlanish yoki bug’lanish issiqliklariga yaqin bo’ladi.
   

Adsorbilanish qattiq jism bilan suyuqlik o’rtasida;
Qattiq jism bilan gaz ortasida;
Suyuqlik bilan gaz o’rtasida;
Bir- birida kam eriydigan ikki suyuqlik o’rtasida sodir bo’lishi mumkin.

Kimyoviy kuchlar hisobiga amalga oshadigan adsorbilanish xemosorbsiya yoki kimyoviy adsorbilanish deyiladi. Fizikaviy adsobilanish bilan kimyoviy adsoblinish orasiga keskin chegara qo’yish qiyin. Ko’pincha, avval fizikaviy adsorbilanish sodir bo’lib, keyin kimyoviy adsorbilanish yuzaga chiqadi.

Fizikaviy adsorbilanish – qaytar, kimyoviy adsorbilanish – qaytmas jarayondir. Fizikaviy adsorbilanishning issiqlik effekti ∆H_p = 9-33 kJ/mol atrofida, kimyoviy adsorbilanishda issiqlik effekti ∆H_p = 500 kJ/mol gacha yetishi mumkin.Fizikaviy adsorbilanishda o’ziga xoslik, ya’ni tanlab ta’sir etish kam ifodalangan, kimyoviy adsobilanishda bu xususiyat o’z ifodasini topgan.
Bu jarayonlarni ilmiy jihatdan o’rganish, tuproq unumdorli va agrofizik xossalarini qishloq xo’jaligida,oriqlashgan, o’tloqli tuproqlarlarga mahalliy o’gitlar bilan birga yuqori adsorbsion materiallar turli kompostlar tayyorlash dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.

Xulosa. Adsorbsion jarayonlarni ilmiy juhatdan o’rganish va ularni qishloq xo’jaligida samarali qo’llash, turli kompostlar tayyorlab mineral o’g’it sarfini kamaytirish.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   T. M. Boboyev.,H. R. Rahimov Fizikaviy va kolloud kimyo T.-2004
   
2. 
   Zafirov M. Z. Kratkiy obzor mestorojdeniya prirodnix sorbentov. Uzbekistan Toshkent. Fan.-1969.