Adsorblanish denov tadbirkorlik va boshqaruv instituti tabiiy fanlar kafedrasi adsorbilanish

adsorbsiya yoki fizikaviy adsorbsiya - modda qattiq jism sirtiga yutilishi.

Absorbsiya- moddaning ichki qismiga yutilishi.

Xemosorbsiya - modda geterogen sistemada bo’ladigan kimyoviy reaksiya tufayli yutilshi. Xemosorbsiya:

- yangi faza vujudga keladi;

- ko’pincha, qattiq jismning barcha hajmiga tarqaladi;

- odatda, qaytmas jarayonlar jumlasiga kiradi;

- adsorbentning issiqlik effekti kimyoviy birikmalarning hosil bo’lish issiqliklariga yaqin keladi;

- ba’zan gazsimon modda sorbsiya vaqtida qattiq jism g’ovaklarida kondensatlanib, suyuqlikka aylanadi va bu hodisaga kapilyar kondensatsiya deyiladi.

Agar suyuqlik adsorbent sirtini yaxshi ho’llasa, adsorbentdagi kapilyar ichida botiq menisk paydo bo’ladi, so’ngra qolgan bug’ ana shu menisk ustida suyuqlikka aylanib, adsorbentning barcha g’ovaklarini suyuqlikka to’ldiradi.

• 
  Agar suyuqlik adsorbent sirtini yaxshi ho’llasa, adsorbentdagi kapilyar ichida botiq menisk paydo bo’ladi, so’ngra qolgan bug’ ana shu menisk ustida suyuqlikka aylanib, adsorbentning barcha g’ovaklarini suyuqlikka to’ldiradi.
  
• 
  Kapilyar kondensatsiya ikkilamchi hodisa bo’lib, uning vujudga kelishida adsorbsion kuchlar ishtirok etmaydi. Balki suyuqlikning botiq meniskiga bug’ning tortilishi asosiy rol o’ynaydi. Kapilyar kondensatsiya katta tezlikka ega bo’lib u bir necha minut davomida tugaydi. Adsorbilangan gaz qattiq jism sirtida bir yoki bir necha qatlam molekulalaridan iborat bo’lishi mumkin. Shunga qarab adsorbillanish monomolekulyar yoki polimolekulyar adsorblanish deb nomlanadi. Gaz yoki bug’ fizikaviy adsorblanganda quyidagi to’rt belgi kuzatiladi:
  
• 
  - adsorblanish deyarli katta tezlik bilan boradi;
  
• 
  - adsorbilanish qaytar tarzda boradi;
  
• 
  - temperatura oshganda adsorblanish kamayadi;
  
• 
  - adsorbilanishning issiqlik effekti qiymat jihatidan suyuqlanish yoki bug’lanish issiqliklariga yaqin bo’ladi. Adsorblanish hodisasi qattiq jism bilan suyuqlik o’rtasida , qattiq jism bilan gaz modda o’rtasida, suyuqlik bilan gaz o’rtasida va bir-birida kam eriydigan suyuqlik o’rtasida sodir bo’lishi mumkin. Adsorbilanishning yana bitta xarakteristikasi – adsorblanish vaqtidan iborat. Adsorbsiya vaqti- adsorblangan molekula adsorbsion qavatda qancha vaqt davomida bo’la olishidir. Bu kattalik adsorblangan molekulaning adsorbent sirtida qancha vaqt turishini ko’rsatadi. Agar molekula bilan sirt orasida tortishish kuchlari mavjud bo’lsa, molekulani sirtda tutib turgan kuchi yengish uchun zaruriy energiya olgandagina molekula sirtdan ajralib ketadi.