304
Qulchilik. Kolonlar
Kolumella “Qishloq xo`jaligi to`g`risida”, 1, 1-9; 11, 111, 3
“O`z boyligini ko`paytirishning eng sof va oliyjanob usuli-qishloq xo`jaligi… Endi biz
o`zimizda imeniyalarda mustaqil xo`jalik yuritishni mensimaymiz va tajribali odamni, bilmaydigan,
lekin juda g`ayratli, unga noma’lum bo`lgan bilan, tezda tanishadigan vilikni qo`yishga hech
qanday ahamiyat bermaymiz. Har qanday ishda bo`lganidek, yerlarni olishda ham me’yor bo`lishi
lozim. Uning xo`jayini bo`lish uchun, yerni sotib olgan kishilar tasavvurini hosil qilish uchun o`z-
o`ziga yuk ortmaslik va boshqalarni bu yerdan foydalanish imkoniyatini tortib olish emas, qancha
kerak bo`lsa o`z tassarrufida shuncha bo`lishi kerak. Odatda butun mamlakatlarga egalik
qiladiganlar, uni hatto o`zlari aylanib chiqa olmaydilar, podalarni oyoq osti qilishiga va yovvoyi
hayvonlarni xarob qilishiga yo`l qoyadigan yoki u yerda o`zlariga majbur fuqarolar va qul-
maxbuslar ushlaydigan zodagonlar shunday qiladilar…
… Hammasi shunday tarzda tashkil etilganda, xo`jayin barcha narsa to`g`risida va ayniqsa
odamlar to`g`risida g`amxo`rlik qilishi talab qilinadi. Bular yoki kolonlar yoki kishandan ozod
qilinganlar yoki kishanlanganlar. U kolonlar bilan kelishuvchan va mehribon bo`lsin. To`lovlardan
ko`ra, yanada qat’iyroq ishni talab qilsin bu (kolon uchun) unga uncha og`ir bo`lmagan va umuman
foydaliroq. Aslida dala qayerda yaxshi ishlov berilsa, odatda u daromad beradi va hech qachon-agar
tabiat ofati aralashsa, yoki talonchining zo`ravonligi – zarar, va kolon muddatini kechiktirishni
so`rashga botina olmaydi. Lekin xo`jayin, kolonni majbur qilgan qandaydir bir ishda o`z huquqi
to`g`risida qattiq turmasligi lozim, misol uchun to`lov kuniga, o`tin va boshqa mayda
majburiyatlarga ular to`g`risidagi tashvish, qishloq xo`jaligiga xarajatlardan ko`ra ko`p tashvish
tug`diradi. Bizga juda ham talabchan bo`lish to`g`ri kelmaydi, qadimgilar eng oliy qonunchilik, eng
katta qiynoqdir deganlar. Boshqa tomondan hammasiga ham yon berish bo`lmaydi. …Bizning
xotiramizda keksa konsulyar va eng boy kishi L. Voluziy tasdiqlar edi: egasi uchun eng yaxshi
imenie bu, kolonlar tug`ilgan va beshigidan uzoq ko`nikma bilan go`yoki otasini mulki kabi unga
bog`langan. Shuningdek menimcha imenieni tez-tez ijaraga berish-yomon ish, lekin yana yomonroq
bu kolon-shaharlik, yerni o`zi emas, o`z qullari orqali ishlov bersa, Sazern so`zlariga ko`ra bunday
odam to`lov emas, sudlashishga olib keladi. Shuning uchun, o`troq va qishloqda tug`ilgan
kolonlarni ushlashga harakat qilish kerak, agar bizni o`zimizga o`z qullarimiz orqali yerlarga ishlov
berish foydasiz bo`lsa, bu faqat foyda bo`ladi, qayerda iqlim sog`lom bo`lmasa va yer hosildor
bo`lmagan. Iqlim nisbatan sog`lom va yer yomon bo`lmasa, agar faqat haddan tashqari beparvolik
yoki qulni o`g`riligi xalaqit bermasa har kim o`zi va hatto uni viligi kolondan ko`ra yerga puxta
ishlov beradi,. Har ikkala illat, shubhasiz odatda xo`jayinni aybi bilan paydo bo`ladi yoki gullab
yashnaydi, u shunday (
qulni) ishni boshiga qo`ymasligi kerak, yoki uni egallab turgan lavozimidan
olishiga g`amxo`rlik qilishi lozim.
Alohida imeniyelarda, qayerga uni egasini borishi qiyin bo`lsa, yerni barcha toifalari a’lo
holatda bo`ladi, agarda
(uni) vilik-qullardan ko`ra ozod kolonlar ishlov bersa, ayniqsa uzumzor va
daraxtlardan ko`ra kamroq g`alla maydonlari, kolonlarni xo`jayinligidan yemiriladi va qullardan
eng ko`p zarar ko`radi, ular ho`kizlarni chetga ijaraga beradilar, qulllar ularni va boshqa mollarni
yomon o`tlatadilar, yerni puxta ag`darmaydilar, o`zlari haqiqatda ekkandan ko`ra, donni ko`proq
sarflanganini ko`rsatadilar; ekinlarni yaxshi nihol berishi uchun, ekilgan yerlarga yaxshi ishlov
bermaydilar, xirmonga yanchish uchun to`plangan donni har kuni aldamchilik yoki beg`amlik bilan
kamaytiradilar; chunki uni o`zlari o`g`irlaydilar va boshqa o`g`rilardan qo`riqlamaydilar,
yig`ilganni ular daftarga to`g`ri kiritmaydilar, shundan kelib chiqadiki boshqaruvchilar ham qullar
ham gunoh qiladilar, yer yana yomonlashadi. Shuning uchun agarda men aytganday xo`jayin
bo`lmasa, bunday turdagi imeniyelarni topshirish kerak.
Хрестоматия по истории древнего мира. М., 1991. 269-271 стр
Do'stlaringiz bilan baham: 
