Қадимги юнон-рим тарихи

 
Dion Kassiy. Rim tarixi 
Dion  Kassiy  Oktavian  senatda  o`z  hokimiyatidan  “voz  kechganidan”  keyin  nima  bo`lgani 
keltiradi.  
 
 
Sezar  buni  o`qigan  paytda  senatorlarni  turli  xil  his-tuyg`ular  chulg`adi.  Ba’zilar  uni 
maqtashga  botinmadilar,  boshqalar  istamadilar,  lekin  u  o`qigan  vaqtda  va  undan  keyin  tez-tez 
qichqiriq  ko`tarildi:  unga  yakka  hukmronlikni  olishni  so`radilar.  Buning  foydasi  haqida  har  xil 
sabablar  ko`rsatdilar.  Qaysiki  uni  shaxsiy  hokimiyatni  qabul  qilishga  majbur  qilmaguncha,  uning 
foydasi  to`g`risida  har  xil  vajlarni    ko`rsatdilar.  Shu  vaqtni  o`zida  u  mustahkam  himoyaga  ega 
bo`lishi uchun, uni qo`riqchilariga 2 baravar haq to`lash to`g`risida qaror qildilar. U shunday qilib, 
go`yoki adolatli tarzda monarxiyani o`rnatishni istadi.  

---

 
 295 
 
 
 
Shu yo`l bilan u senatning va xalqning obro`iga tayanib o`z hukmronligini mustahkamladi. 
U  respublikachi  bo`lib  ko`rinish  istagida,    barcha  ijtimoiy  jamoa  ishlari  rahbarligini    va 
g`amxo`rligini  o`ziga  oldi,  u  barcha  provinsiyalarni  boshqarmasligini  aytdi.  U  senatga  zaif 
provinsiyalarni qaytardi, chunki ular tinchlikda yashab, urushmas edilar, o`ziga esa kuchlilarni oldi. 
Qaysiki ular ishonchsiz va xavfli edilar, yoki chegarada dushmanlarga ega bo`lib, yoki o`zlari katta 
isyonlarga  qobiliyatli  edilar.  So`zda  bu,  go`yoki  senat  imperiyaning  eng  yaxshi  qismlaridan 
daromadlarni  xavfsiz  olishi  uchun  qilindi.  U  esa  xavfda  bo`lib  va  mehnat  qildi,  amalda  esa 
senatorlar qurolsiz, urush qilishga qobiliyatsiz va faqat u qurolga ega bo`lib, askarlarni  ta’minotini 
amalga oshirdi.  
 
Ana  shunday  tarzda,  senat  va  xalqning  barcha  vakolatlari Avgustga  o`tdi, shundan  haqiqiy 
yakka  hokimlik  ta’sis  etildi.  Rimliklar  yakka  hokimlik  nomdan  shunday  darajada    nafratlanar 
edilarki,  o`z  imperatorlarini  diktator  ham,  podsho  ham  deb  atamadilar.  Butun  davlat  hokimiyati 
ularga tegishli bo`lgani uchun, davlat monarxiya bo`lishi mumkin emas edi.  
H. H. Трухина. История древнего Рима. M., 1996. 188-189 стр