Қадимги ва ўрта аср фалсафаси, Янги ва энг янги давр фалсафаси

асоси деб тушунган.
Ҳаво қуюқлашса сув, янада қуюқлашса ер, тош ва
бошқа моддий жисмлар вужудга келади, агар ҳаво
сийраклашса олов вужудга келади,
деб ишонтиришга ҳаракат қилган.
Гераклит (мил.ав. VI асрнинг иккинчи ярим – V асрнинг 1 ярми) Қадимги Юнон файласуфи.
Асосий қарашлари

• Оламнинг бошланғич асосини олов деб ҳисоблаган;
• Қарама-қаршиликлар бирлиги ва кураши қонунини яратган-диалектиканинг асосий қонуни (Гераклитнинг муҳим фалсафий кашфиётларидан);
• Бутун олам доимий ҳаракат ва ўзгаришда деб ҳисоблаган (дарёдан оққан сувга икки марта оёқ босиб бўлмайди);
• Оламнинг нисбийлигини тан олган. (денгиз суви инсон учун ифлос, балиқ учун эса тоза, турли вазиятларда инсоннинг айнан бир хил хатти- ҳаракати ҳам яхши ҳам ёмон бўлиши мумкин);

Пифагор – (мил. ав. V аср)-қадимги юнон файласуфи
Пифагор фалсафасининг асосий ғоялари

• Бутун оламнинг асосини сонлар ташкил этади.
• 1- бошланғич муқаддас сон.
• 2- акс, қарши томон. Салбийлик, зиддиятлиликни ифодалайди
• Инсон онгидан ташқарида ҳеч нарсанинг бўлиши мумкин эмас
• «Касаллик касал учун ёмон, шифокор учун эса яхши»; «ўлим ўлаётган киши учун ёмон, бироқ гўрков учун яхши»
• Ҳеч нарса мутлақликка даъвогар бўла олмайди. Бизни ўраб турган олам нисбийдир
• Бизни ўраб турган барча нарсалар инсоннинг ҳиссий идрокига боғлиқ («Соғлом одам учун ширин нарса касал одам учун аччиқдир»)
• «Худолар ҳақида мен ҳеч нарса билмайман, чунки жуда ҳам кўп нарса уларни билишга тўсқинлик қилади»,-масала ниҳоятда мураккаб, инсон умри эса ниҳоятда қисқа.

Элей фалсафий мактаби намояндаси Ксенофан (эрамиздан аввалги VI — V аср) шоир ва файласуф бўлган. У Кичик Осиёда дунёга келган. Илм олиш мақсадида Юнонистонга, жанубий Италияга саёҳат қилиб, умрининг сўнгги йилларини Элей шаҳрида ўтказган. Унинг фалсафий таълимотига кўра, табиат - ўзгармас ва ҳаракатсиздир, “Ҳамма нарса ердан униб чиқади ва пировардида яна ерга қайтади”. Ксенофан илгари сурган ғоялар унинг шогирди Элей фалсафий мактабининг кўзга кўринган намояндаларидан бири, эрамиздан аввалги 504 йили туғилган Парменид томонидан ривожлантирилган. Элей фалсафий мактабининг намояндаларидан бири Пармениднинг шогирди ва дўсти Зенон (490-430 йиллар) ўз устозининг таълимотини ҳимоя қилди ва уни ривожлантирди.
СОФИСТЛАР (юн. sophistes — моҳир, доно) — 1) Юнонистонда аклли, билимдон кишилар, махсус ҳунар эгалари;
2) мил. ав. 5-а. нинг 2-ярми — 4-а. нинг 1-ярмида Юнонистонда донолик ва чиройли сўзлашувга ўргатувчи ўқитувчилар, файласуфлар. Улар маълум миқдордаги ҳақ олиш эвазига кишиларга мунозара олиб бориш санъатини, рақибининг мулоҳазаларидаги заиф томонларни топиб, уларга зарба бериш, ўз фикрини бошқаларга ўтказиш, мунозарада енгиб чиқиш усулларини ўргатишган. Бунда софистика услубидан фойдаланишган. Шу мақсадда рақибни довдиратиб қўядиган мантиқий софизм ва парадокслар ўйлаб чиқаришган. Протагор, Горгий, Гиппий, Продик ва б. машҳур Софистлар дир. Софистлар алоҳида бир мактабни ташкил этишмаган. Лекин уларнинг этика, сиёсат, билиш назарияси соҳасига қизиқишларида умумий томонлари бор. Мил. ав. 5-а. да Юнонистон маънавий ҳаётида фалсафанинг тадқиқот объектини дунё муаммоларидан инсон ва унинг маънавий олами муаммосига буриш кўзга ташланади. Софистлар «инсон ҳамма нарсаларнинг ўлчовидир» деган ғояга таяниб иш юритишган. Аристотель С. ни «сохта донолик ўқитувчилари» деб атаган.