Адам ағзасының қанайналым жүйесінде кейбір кезде «эмболия» құбылысы

Қызықты дерек: 
Леонардо да Винчи көз жұмардың алдында өзінің шәкірттеріне мұқият 
толтырылған 120 дәптерді мұраға қалдырған екен. Оның ішінде механика 
мен инженерлік саланы, әскери өнерді жан-жақты зерттеп жазылған 
дүниелер бар. Бір таңқаларлығы – Леонардо анатомия ғылымына да ден 
қойып, адам ағзасының ішкі құрылысын да тыңғылықты зерттеген көрінеді. 
XX ғасырдың орта шенінде суретшінің тарапынан жасалған зерттеулер 
медицина саласы мамандарының арасында талас-тартыс туғызды. 
Суретшінің шәкірті Паоло Джиово Винчидің мәйітханаларда өліктерді 
сойып, адам ағзаларын зерттеумен айналысқандығын нақтылы түрде 
дәлелдеді. Орыстың атақты ғалымы Павлов Леонардоны өзінің ұстазы 
санаған. Көркемсурет өнерінің хас шебері ХVI ғасырдың өзінде-ақ адамның 
ішкі ағза мүшелерінің құрылысын толық зерттеген көрінеді. Павловтың 
Винчидің теориясын дәлелдегенінен бергі аралықта 400 жылдай уақыт өтті. 
Алайда оның анатомия іліміне қосқан жаңалығы әлі де күшін жойған жоқ. 
Бірақ, дүние салардың алдында әйгілі қылқалам шебері анатомияға ден 
қоямын деп, көркем суретті ақсатып алғанына үлкен өкініш білдіріпті.

---

12 
ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ
Дифференциальды диагностика мақсаттары үшін медицинада жұлын сұйығы, 
өт, лимфа, ұлпа сұйықтары, қан плазмасы және басқа да ағза сұйықтарының 
беттік керілу коэффициенті анықталады.
Топырақтағы қоректік заттардың, ылғалдың өсімдік сабақтарына, бұтақтар 
мен жапырақтарға берілуі капиллярлық құбылыс арқылы жүзеге асырылады. 
Жағармай және майланатын заттар фитилдің капиллярлары арқылы 
көтеріледі. Адам ағзасының қанайналым жүйесінде кейбір кезде «эмболия» 
құбылысы байқалады. Сұйық пен газ, екі араласпайтын сұйықтардың, сұйық 
пен қатты дененің шекаралық бетінде әртүрлі молекулааралық әсерлерден 
болатын күш пайда болады.
Сұйықтың көлемінің ішінде орналасқан әр молекула көршілес 
молекулалармен қоршалған, олармен өзара әсерлеседі, бірақ тең әсерлі күші 
нөлге тең. Екі ортаның шекарасына жақын орналасқан молекулаға жан-
жағының біртекті еместігінен, басқа молекуламен компенсацияланбаған күш 
әсер етеді. Сондықтан, молекулаға көлемнен беттік қабатқа орын ауыстыру 
үшін жұмыс жасау қажет.
Беттік керілу тұрақты температурадағы сұйықтықтың 
қандай да бір бетін жасауға кеткен жұмыстың осы 
беттің ауданынының қатынасымен анықталады. 
. 
Сұйықтың тепе-теңдік қалыпта болу шарты – беттік қабаттың минимум 
энергиясы. Сондықтан сыртқы күштер жоқ немесе салмақсыздық 
жағдайында ауданы минимумға ұмтылады да, шар формасын алады.
Сұйықтың беттік қабатының минимумға ұмтылуы – бұл қабатта жанама 
бетімен әсер ететін күштердің – беттік керілу күштерінің бар екені көрінеді. 
Егер сұйықтың бетінен кесінді алсақ, бұл күштерді тілшелермен кесіндіге 
перпендикуляр түрінде көрсетуге болады (1-сурет). Беттік керілу – беттік 
керілу күшінің осы күш әсер ететін кесінді ұзындығына қатынасына тең: 
.
Беттік керілу температураға тәуелді. Температура өскен сайын беттік керілу 
азаяды. Беттік керілуді беттік – активті заттар енгізу арқылы азайтуға 
болады, олар беттік қабатының энергиясын азайтады. Ерітінділердің беттік 
S
A




2
/
м
Дж
l
F




м
H
l 
1-сурет 

---

13 
керілуі таза сұйықтардікінен ерекше. Судағы қант беттік керілуді көбейтеді, 
ал ас тұзы оны азайтады. Сұйықтықтардың беттік керілуін азайтатын 
заттарды беттік- активті заттар деп атайды. Тек жууға арналған заттар 
өндірісінде емес, сонымен қатар биологиялық үрдістерде, жасушалық және 
молекулалық деңгейлерде маңызы бар. Беттік – активті заттар өсімдіктерде, 
жануарлардың сұйықтықтарында болады.