Adabiyotshunoslik asoslar

 
 
 
Uyg`un.
Tavtalogik qofiya: 
Men she’r aytdim, ular sizga sehr bo`lib qo`ndilar, 
Javdiragan nigohlarga ajib ma’no indi- ku, 
SHo`x - sho`x qizlar birdaniga o`ychanlikka qo`ndilar, 
Quvnoqqina quv bolaning quvliklari tindi-ku. 
T.Sodiqova. Men she’r aytdim. 
Sinonim: 
Erur bas chu husnu malohat senga, 
Yasanmoq, bezanmoq na hojat senga
Navoiy. 
So`zlardagi yolqin, alanga, 
Lablardagi tovush, harorat. 
Pushkin. 
Ohangdosh tovushlarning miqdoriga qarab, qofiya och va to`q bo`ladi. To`q 
qofiya bir-biriga to`la ohangdosh so`zlardan tuzilgan qofiyadir. Unda so`zlar bir- 
biriga to`la yoki muvofiq bo`ladi. Biroq qofiyaning to`q yoki ochligi undagi 
tovushlarning ko`p yoki oz ohangdoshligi bilangina belgilanmaydi. 
To`q qofiya shunday qofiyadirki, unda qofiyadosh so`zlar ma’no jihatidan bir-
biridan qanchalik uzoq bo`lib, tovush tarkibi jihatidan yaqin bo`lsa, qofiya 
shunchalik to`q sanaladi. Demak, qofiyaning to`q yoki ochligi qofiyalanuvchi so`zda 
mujassamlashgan informatsiyaga ham bog`liqdir. Aks holda omonim qofiya eng to`q 
qofiya sanalgan bo`lardi. 
Shahlo ko`z bir qizni ko`rdi bastakor 
Shahlo ko`z bir qizga bo`ldi oshiq u
Ko`zlar dil ovlashga g`oyat ustakor
Ko`zlarga bag`ishlab tuzdi qo`shiq u. 
Shayxzoda 
bastakor 
oshiq 
ustakor 
qo`shiq u 
Keltirilgan qofiyalarning birinchisida so`z oxirida 5 ta, ikkinchisida ham xuddi 
shuncha tovush ohangdosh bo`lib kelgan. So`z oxiridanhisoblaganda ohangdosh 
tovushlar qancha ko`p bo`lib, ichkari borsa, qofiya shuncha boy va chuqur sanaladi. 
Bunday qofiyalarni rus tilida glubokaya rifma deb ham ataydilar. 
OCH QOFIYa. Bunday qofiyada ohangdoshlik juda kuchsiz yoki qariyb yo`q 
bo`ladi. Bunday qofiyada asosan qo`shimchalargina (qo`shimcha bo`lganda ham bir 
ma’noli, bir xil qo`shimcha) ohangdoshlik tasavvurini yaratib keladi. Demak, och 
qofiya to`la bo`lmagan ohangdoshlikdir: 
SHodlik yo`lga boshladi meni