Adabiyot Abituriyentlar uchun 3-qism mustaqillik davri o‘zbek adabiyoti

1985-yil
(Hikoya juz’iy qisqartirishlar bilan berildi)


SHUKUR XOLMIRZAYEV HIKOYALARI HAQIDA
«Otning egasi» hikoyasi talqinini, avvalo, bosh qahramonga tanlangan ismni tushunishdan boshlash kerak. Inod — arabchadan olingan bo‘lib, “cho‘rtkesar”, “qat’iyatli”, “qaysar” ma’nolarini beradi.
Inodning hech narsaga alishmaydigan boyliklari - kо‘ngil mulki bor. Garchi otasidan juda erta, xotini va farzandlaridan fojiali tarzda ayrilgan bo‘lsa-da, ulardan yodgor, judolik taftini bosib turadigan qishlog‘i, maktabi hamda qorabayir oti unga madad. Qorabayirga qarab faqat «zo‘r» tulporni ko‘rayotgan kichik leytenant Egamberdi Xudoyberdiyev uchun esa Inodning ko‘ngli, unda kechayotgan tuyg‘ular begona. Birovning mulk-u molini o‘zlashtirishdan vijdoni qiynalmaydigan bu kimsa, endi o‘sha birovning ko‘ngil boyligiga ham changal solmoqni xohlaydi. U niyatiga yetishsa - qorabayirga ega bo‘lsa, bo‘ldi. Garchi tog‘ qishloqlarining katta-kichik bolalariga muallimlik qilsa-da, tabiatan sodda va ishonuvchan Inod chiroyli gaplardan, kitobiy so‘zlardan nihoyatda yiroq. Uning tiliga chiqarib ayta olgani: «...Men baribir otimni bermayman. U menga... juda qadrdon bo‘lib qolgan... Otni bersam, kunim qattiq bo‘ladi, Egamberdi. Otamdan yodgorlik. Er yigitning oti bo‘lishi kerak, der edilar. Shu ot... mening og‘ir kunimga yaradi» - degan gaplar bo‘ladi, xolos.
Ikkinchi hikoya — «Omon ovchining o‘limi» qahramoni biz bilgan Inodning tamom teskarisi. Unga nafaqat tabiatga, uning jonzotlariga, balki odam bolalariga nisbatan shafqat ham butkul begona. Agar Inodning ismi uning jismi va ruhiyatiga juda mos bo‘Isa, Omon ovchining harakatlaridan biror jonivor omon qolmaydi.
Omonning otasi Rahmon polvon bilan bog‘liq qisqa ma’lumotlami eslaylik. Bunga qo‘shimcha, Omon xotiniga taloq bergach, «Enam ham otamdan chiqib ket­gan edi bir-ikki marta. Keyin qaytib kelib edi. Bular ham keladi hali...», - deb o‘yladi u va g‘ashlanib esladi: «...o‘shanda u har gal otasi yonida qolar edi. Kiyik ovlarga chiqqanda to‘rt-besh kunlab kimsasiz kamarlarda yotib, pistirmalarda tunab, yolg‘izlikka mutlaqo o‘rganib ketgan Omon mergan xotinsiz uyiga ham ko‘nikdi», - de­gan tafsilotlar nima uchun «uning yuragi ham baquvvat ko‘kragidek qattiq» ekanining sirini oshkor etadi.
Omonning bag‘ritosh, berahm bo‘lib o‘sishiga oilasidagi muhit, ayniqsa, otasining ta’siri kuchli bo‘lgan. Zero, «U kishi Omonga 13 yasharligida, «indamas» miltiq — melkokolibr miltig‘i olib bergan, ... u bolalikdan yovvoyi qush-u yovvoyi hayvonlar otish va yeyish uchun yaratilgan deb o‘ylar»di.
Omon kalamush, sichqon, boyqushlami sira otmaydi.
Hikoyada qo‘llanilgan «qoqma» (kurashda chalib yiqitish), «zovboshi» (kichik jarlikning labi), «churpa» (yovvoyi cho‘chqa - qobonning bolasi), «kamar» (berk joy), «miyazor» (urug‘i zaharli yovvoyi o‘t), «xurma» (sopol ko‘za), «inak» (sigir), «juvana» (buzoqcha), “g‘ajir: (yi­rik yirtqich qush - tasqara), «ama» (selda hosil bo‘lgan chuqur ariq), «kurtuk» (qoyasimon qotgan qor, muzlik), «masliqxo‘r» (o‘laksaxo‘r) singari so‘zlar asar badiiyati yuksalishiga xizmat qiladi.