Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

Toshkent, XIX asr 
ikkinchi yarmi
!

---

40
Bo‘ldi dushman koʻnglidek, yo‘q zarra odamgarchilik,
Borg‘ali paykar boshig‘a zor qildi pashshalar.
Ayladi Zavqiy raqam zarra magasdin shikvalar,
Garchi mehmon erdi, zulm izhor qildi pashshalar.
 
Zavqiy
Haqorat qilingan kishilar qolib, 
Topib boy soʻzi munda zoʻr eʼtibor. 
Qachon kambagʻalning soʻzi oʻtar? 
Agar boʻlsa aqchang – soʻzing zulfi qor.

 
 
 
 
Muqimiy
Davr adabiyotida 
sayohatnoma
yangi janr sifatida paydo bo‘ldi. Bu 
davrda yaratilgan sayohatnomalarning o‘ziga xos xususiyatlari ularda 
oddiy xalq hayotining real lavhalari aks etishi, mustamlaka tuzumining 
eng dolzarb muammolari tanqidiy tahlili aks etganida ko‘rinadi. Muqi-
miyning murabba shaklida yozilgan “Sayohatnoma”si gʻoyaviy-badiiy 
xususiyatlari bilan bu janrning original namunasi hisoblanadi.
Samarqand, XIX asr 
ikkinchi yarmi.
Sergey Prokudin-
Gorskiy fotografi yasi

---

41
!
“Oq yer”dan o‘tdim, boylari – 
Oliy imorat joylari,
Mehmonsiz o‘tkay oylari,
Kelsa birov nochor ekan. ...
Mingboshisi so‘fi namo,
Tasbeh-u bo‘ynida rido,
Cho‘qub qochar zog‘i alo,
Bir dog‘uli ayyor ekan.
Tahlil qiling:
Badiiy adabiyotda yangi janrlarning paydo bo‘lishini yana qanday 
omillar bilan bog‘lash mumkin? Sizningcha, qaysi janrlardagi asarlar 
xalq ruhiyatiga yaqin bo‘lgan? Nima uchun? 
Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr 
boshlarida mumtoz adabiyot an’analari bilan bir qatorda shakl va maz-
mun, badiiy-g‘oyaviy jihatdan yangi, o‘ziga xos yoʻnalishdagi adabiyot-
ning shakllanganini kuzatish mumkin. Ijodkorlar Turkiston ijtimoiy- siyosiy 
hayotida yuz berayotgan o‘zgarishlarni, o‘lkaga kirib kelgan Yevropa ma-
daniyatining ijobiy va salbiy jihatlarini, xalqni qiynayotgan muammolarni 
o‘z asarlarida haqqoniy aks ettirdilar. Bu davr adabiyoti xalq turmush 
tarzi bilan ham bog‘liq bo‘lgani sababli uning asosini xalqchillik, vatan-
parvarlik, ma’rifatparvarlik g‘oyalari tashkil etdi va jadid adabiyoti deb 
nomlangan badiiy-estetik jihatdan yana bir yangi adabiyotning paydo 
bo‘lishiga zamin yaratdi.