Адабиётлар

 
1.4. Моделнинг адекватлиги 
Объект моделининг адекватлиги деганда шу объектнинг барча хосса 
ва хусусиятлари моделда ќанчалик тўѓри ифодаланиши тушунилади.
Аналитик усулда тузилган математик моделнинг адекватлиги, яъни 
аниќлик даражаси моделлаштирилаётган объект хоссаларини математик му-
носабатлар ёрдамида ќай даражада ифодаланганлиги билан аниќланади. Шу 
билан бирга бу усулда моделнинг адекватлиги унинг ечиш усуллари аниќли-
гига ћам боѓлиќ бўлади. 
Объектни эксперимент моделининг адекватлиги ўтказилган тажриба-
лар сони ва унинг сифатига ћамда уларни ўтказишда фойдаланилган ўлчаш 
асбобларининг аниќлик даражасига боѓлиќ бўлади. Тажрибалар сони ќанча 
кўп бўлиб, ўлчаш асбобларининг аниќлик даражаси ќанча юќори бўлса, 

---

10 
олинган натижалар ћаќиќий натижаларга етарлича яќин бўлади, яъни модел 
адекват бўлади.
Маълумки, математик моделлаштириш бир неча босќичлардан иборат 
бўлади: ќаралаётган масаланинг барча хосса ва хусусиятларини ўрганиш; ма-
саланинг математик моделини ќуриш; масаланинг ечиш алгоритмини танлаш 
ёки ишлаб чиќиш; шу алгоритм асосида дастур тузиш ва натижалар олиш 
ћамда уларни таћлил ќилиш. Ћар ќандай объектни математик моделлашти-
ришда шу босќичларнинг барчасини кетма-кет амалга оширишга тўѓри кела-
ди. Лекин бу босќичларни ћар доим ћам аниќ амалга ошириш имкони 
бўлавермайди, яъни объектнинг математик моделини ќуришда баъзи бир фа-
раз(гипотеза)ларга асосланади. Моделни ечиш учун ћар доим аниќ усул 
мавжуд бўлавермайди. Кўпгина ћолларда таќрибий ечиш усулларидан фой-
даланилади. Шу сабабли ћар ќандай объектни ўрганиш маќсадида тузилган 
математик модел ва уни ечишдан олинган натижалар шу объект хосса ва ху-
сусиятларини ҳар доим ҳам аниќ ифодалай олавермайди. 
Объектнинг адекват математик моделини тузиш учун, биринчидан объ-
ектнинг барча хосса ва хусусиятларини тўлиќ ўрганиш керак бўлса, иккин-
чидан бу хусусиятларнинг барчаси ќурилган моделда математик муноса-
батлар ёрдамида ўз аксини топган бўлиши зарур бўлади. Шу билан бирга ма-
тематик моделни ечишда фойдаланиладиган ечиш усули етарлича аниќликга 
эга бўлиши талаб этилади. 
Объектнинг математик моделини адекват эканлигини текшириш ўта 
мураккаб жараён ћисобланади. Чунки, тузилган математик моделни адекват 
модел эканлигини текшириш усулларидан бири, олинган натижаларни ўтка-
зилган тажриба натижаларига ёки олдиндан маълум бўлган натижалар билан 
таќќослашдир. Олинган натижалар, етарлича аниќликда ўтказилган тажриба 
натижаларига ёки олдиндан маълум бўлган натижаларга яќин бўлса, тузилган 
математик модел шунчалик адекват математик модел ћисобланади.